Η μάχη των στρατηγών και τα εκατομμύρια των παιδιών που υποσιτίζονται
Χτύπημα: Σχεδόν ο μισός πληθυσμός των 46,9 εκατομμυρίων έχει ανάγκη από ανθρωπιστική βοήθεια
Οι πολεμικές συρράξεις ανά τον κόσμο και ο αναβρασμός που επικρατεί στη Μέση Ανατολή έχουν στρέψει το βλέμμα της παγκόσμιας κοινότητας στην Ουκρανία και τη Ρωσία, στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, ενώ έντονος είναι ο φόβος μιας γενικευμένης ανάφλεξης στη Μέση Ανατολή. Κάπως έτσι ο χρόνιος πόλεμος στα εδάφη του Σουδάν έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα.
Ο εμφύλιος μεταξύ της στρατιωτικής χούντας του Σουδάν και των παραστρατιωτικών πρώην συμμάχων της έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός «πολέμου δι’ αντιπροσώπων», συνοδεία εγκλημάτων πολέμου και μιας εφιαλτικής ανθρωπιστικής καταστροφής. Παρόλα αυτά η διεθνής κοινότητα δεν το έχει βάλει στα βασικά ζητήματα της ατζέντας της, παρά μόνο στους αστερίσκους.
Μετά την ανατροπή του δικτάτορα Μπασίρ το 2019, το Σουδάν βρισκόταν στον δρόμο μιας πιο δημοκρατικής διακυβέρνησης. Με την αδιαφορία ή καλύτερα την ανοχή της διεθνούς κοινότητας οι δύο πρωταγωνιστές της ανατροπής του Μπασίρ επέβαλαν το 2021 στρατιωτικό πραξικόπημα, ανατρέποντας τη μεταβατική πολιτική κυβέρνηση στο Χαρτούμ.
Ο υποβόσκων έκτοτε ανταγωνισμός μεταξύ του στρατηγού – δικτάτορα Abdel Fattah al-Burhan και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF) του στρατηγού Mohamed Hamdan Dagalo – πρώην υπ’ αριθμόν δύο της στρατιωτικής χούντας – ξέσπασε σε ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο στις 15 Απριλίου του 2023.
Οι ξένοι «παίζουν»
Από τότε έχει περάσει ένας χρόνος και η προοπτική ειρήνης δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Και μπορεί η διεθνής κοινότητα να κάνει επίσημα τα στραβά μάτια, όμως παρασκηνιακά εμπλέκονται πολλοί ξένοι παράγοντες που περιπλέκουν αρκετά την κατάσταση και τις στρατιωτικές ισορροπίες.
Σύμφωνα με μια ομάδα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων από τον ΟΗΕ, στο διάστημα μεταξύ Απριλίου και Δεκεμβρίου 2023 οι RSF και οι πολιτοφυλακές που συνδέονται με αυτές ήταν υπεύθυνες για τους θανάτους 10.000 έως 15.000 αμάχων στο Δυτικό Νταρφούρ. Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ αποφάσισε τον Δεκέμβριο του 2023 ότι οι RSF διέπραξαν εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και πράξεις εθνοκάθαρσης. Ένα δικομματικό σχέδιο ψηφίσματος στο Κογκρέσο των ΗΠΑ αναγνώρισε επίσης αυτές τις ενέργειες ως πράξεις γενοκτονίας. Στις 5 Ιουνίου 2024 μια άλλη σφαγή έλαβε χώρα στο χωριό Wad-al-Nora, στην πολιτεία El Gezira. Σφαγιάστηκαν περίπου 270 χωρικοί.
Παρά την παγκόσμια οργή για αυτά τα εγκλήματα, η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας ήταν τρομερά αργή και ανεπαρκής.
Θεατές της βίας
Το αποτέλεσμα είναι η νομιμοποίηση της συνεχιζόμενης εθνοκάθαρσης και οι δολοφονίες από την πολιτοφυλακή σε διάφορα μέρη της χώρας. Το τελευταίο ψήφισμα του ΟΗΕ και οι διεθνείς καταδίκες ζητούν ουσιαστικά από τις RSF να σταματήσουν τα εγκλήματα. Αυτή η ήπια προσέγγιση προϋποθέτει πως οι RSF έχουν ηθική, πιστεύουν στη νομιμότητα και λειτουργούν με αυτοσυγκράτηση… Από αυτά τίποτε δεν ισχύει. Η απάντηση των RSF στο ψήφισμα του ΟΗΕ; Μια μεγάλη επίθεση στο El Fasher, που καταδεικνύει περιφρόνηση για τη διεθνή διπλωματία.
Με αφορμή την πρώτη «μαύρη» επέτειο του πολέμου, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων (CERD) εξέφρασε αποτροπιασμό, εν μέσω αυξανόμενων αναφορών για εθνοκάθαρση και γενοκτονία. Μιλάμε για βιασμούς γυναικών και ανήλικων κοριτσιών, για αυθαίρετες κρατήσεις, βασανιστήρια, εξωδικαστικές δολοφονίες και στρατολόγηση παιδιών από τα αντιμαχόμενα μέρη.
«Διακυβεύονται εκατομμύρια ζωές και η ειρήνη και η σταθερότητα μιας ολόκληρης περιοχής», προειδοποίησε σε δραματικούς τόνους η εκτελεστική διευθύντρια του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ Σίντι Μακέιν, κατόπιν επίσκεψης στην ευρύτερη περιοχή. Δύο δεκαετίες μετά τον φονικό λιμό στην περιοχή του Νταρφούρ, επεσήμανε, ο λαός του Σουδάν «έχει ξεχαστεί». Οι εσωτερικά εκτοπισμένοι ξεπερνούν τα οκτώ εκατομμύρια. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός των 46,9 εκατομμυρίων έχει ανάγκη από ανθρωπιστική βοήθεια.
Εξ αυτών, 18 εκατομμύρια βρίσκονται σε «οξεία επισιτιστική ανασφάλεια», σύμφωνα με νεότερα στοιχεία του ΟΗΕ. Τουλάχιστον 3,8 εκατομμύρια παιδιά κάτω των πέντε ετών υποσιτίζονται. Ειδικοί προειδοποιούν ότι ένα εκατομμύριο άνθρωποι μπορεί να πεθάνουν από την πείνα φέτος.
Κοντή μνήμη
Οι πολιτοφυλακές Janjaweed είχαν δεχτεί διεθνή κατακραυγή για την αποτρόπαια βαρβαρότητα που επέδειξαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στο Νταρφούρ, στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τα εγκλήματά τους οδήγησαν ακόμη και στην εμπλοκή του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου το 2005. Ωστόσο, ορισμένες δυτικές χώρες φαίνεται να έχουν ξεχάσει ότι οι RSF είναι ουσιαστικά μια ελίτ έκδοση των Janjaweed.
Ειδικοί περί των ζητημάτων της περιοχής, ΜΚΟ και έγκριτα έντυπα συμφωνούν ότι «οι RSF αναπτύχθηκαν και αποτελούνται κυρίως από τις πολιτοφυλακές Janjaweed», που είναι διαβόητες για πρακτικές που οδηγούν σε εθνοκάθαρση και γενοκτονία.
Ωστόσο, ο ηγέτης των RSF Mohamed Hamdan «Hemedti» Dagalo, έχει γίνει αποδεκτός ως μια διεθνής πολιτική προσωπικότητα, και προσκαλείται από τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ. Πρόεδροι της ανατολικής Αφρικής τον υποδέχονται με κόκκινα χαλιά και έχει εξασφαλίσει πρόσκληση σε μια σύνοδο κορυφής της Διακυβερνητικής Αρχής για την Ανάπτυξη (IGAD).
Όλα αυτά, καθώς η πολιτοφυλακή των RSF συνεχίζει να διαπράττει αφάνταστες φρικαλεότητες όχι μόνο στο Νταρφούρ, αλλά και στις πολιτείες El Gezira, Greater Kordofan, Χαρτούμ και Sennar.
Ο πόλεμος με απλά λόγια
Μετά το πραξικόπημα του 2021 ένα συμβούλιο στρατηγών διοικούσε το Σουδάν, με επικεφαλής τους δύο στρατιωτικούς στο επίκεντρο αυτής της διαμάχης:
Ο στρατηγός Abdel Fattah al-Burhan, επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων και ουσιαστικά Πρόεδρος της χώρας και ο αναπληρωτής του και αρχηγός των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF) στρατηγός Mohamed Hamdan Dagalo, περισσότερο γνωστός ως «Hemedti», διαφώνησαν σχετικά με την κατεύθυνση στην οποία πήγαινε η χώρα και την προτεινόμενη κίνηση προς την πολιτική διακυβέρνηση.
Τα κύρια σημεία διαφωνίας ήταν τα σχέδια για ένταξη των 100.000 μελών των RSF στον στρατό και το ποιος θα ηγηθεί στη συνέχεια της νέας δύναμης. Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο στρατηγοί ήθελαν να κρατήσουν τις θέσεις εξουσίας τους, απρόθυμοι να χάσουν τον πλούτο και την επιρροή τους.
Τι είναι οι RSF
Οι RSF ιδρύθηκαν το 2013 και έχουν τις ρίζες τους στη διαβόητη πολιτοφυλακή Janjaweed, που πολέμησε βάναυσα τους αντάρτες στο Νταρφούρ. Κατηγορήθηκαν για εθνοκάθαρση κατά του μη αραβικού πληθυσμού της περιοχής.
Από τότε, ο στρατηγός Dagalo έχει δημιουργήσει μια ισχυρή δύναμη που κάνει παρεμβάσεις σε συγκρούσεις στην Υεμένη και τη Λιβύη. Έχει επίσης αναπτύξει οικονομικά συμφέροντα, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου ορισμένων από τα ορυχεία χρυσού του Σουδάν.
Πριν ξεσπάσει η τρέχουσα σύγκρουση, οι RSF είχαν κατηγορηθεί για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της σφαγής περισσότερων από 120 διαδηλωτών τον Ιούνιο του 2019. Μια τόσο ισχυρή παραστρατιωτική δύναμη απειλεί τη χώρα με τρομερή αστάθεια.
Γιατί ξεκίνησε ο πόλεμος;
Οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών ξεκίνησαν στις 15 Απριλίου 2023, έπειτα από μέρες έντασης, καθώς μέλη των RSF αναπτύχθηκαν σε όλη τη χώρα, μια κίνηση που ο στρατός θεώρησε ως απειλή.
Υπήρξε μια ελπίδα ότι οι δυο πλευρές θα μπορούσαν μέσω των διαβουλεύσεων να επιλύσουν την κατάσταση αλλά αυτό δεν έγινε ποτέ. Διαφωνούν για το ποιος επιτέθηκε πρώτος και έτσι οι μάχες κλιμακώθηκαν γρήγορα σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Οι ευθύνες του στρατού
Αυτή η μάχη είναι το τελευταίο επεισόδιο σε περιόδους έντασης που ακολούθησαν την ανατροπή του μακροχρόνιου Προέδρου Omar al-Bashir το 2019, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία με πραξικόπημα το 1989.
Υπήρχαν μεγάλες διαδηλώσεις που ζητούσαν να τερματιστεί η σχεδόν τριετής διακυβέρνησή του και ο στρατός έκανε το πραξικόπημα για να τον ξεφορτωθεί. Όμως οι πολίτες συνέχισαν να επιμένουν για ένα πιο δημοκρατικό Σουδάν.
Στη συνέχεια ιδρύθηκε μια κοινή στρατιωτική – πολιτική κυβέρνηση, η οποία ανατράπηκε με άλλο πραξικόπημα τον Οκτώβριο του 2021, όταν ανέλαβε ο στρατηγός Burhan.
Και από τότε η αντιπαλότητα μεταξύ του στρατηγού Burhan και του στρατηγού Dagalo έχει ενταθεί.
Τον Δεκέμβριο του 2022 επισυνάφθηκε μια συμφωνία για την επαναφορά της εξουσίας στα χέρια μη στρατιωτικών, αλλά οι συνομιλίες για την οριστικοποίηση των λεπτομερειών απέτυχαν.
Ποιος ελέγχει τι…
Όταν ξεκίνησε η σύγκρουση, φάνηκε να αφορά απλώς στον έλεγχο των βασικών εγκαταστάσεων. Ωστόσο, οι φρικαλεότητες εναντίον των αμάχων συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα. Ένας ολόκληρος λαός ξεκληρίζεται λόγω μιας έχθρας πυροδοτούμενης από την τύφλωση της εξουσίας.
Οι RSF κατέλαβαν μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας Χαρτούμ και του Νταρφούρ.
Ο στρατός ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος του Βορρά και της Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου του βασικού λιμανιού της Ερυθράς Θάλασσας, του Πορτ Σουδάν.
Οι RSF κατέλαβαν επίσης την στρατηγικής σημασίας πόλη Wad Madani τον Δεκέμβριο, μαζί με μεγάλο μέρος της γύρω πολιτείας El Gezira – σημαντικό πλήγμα για τον στρατό. Εκατοντάδες χιλιάδες άμαχοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη, η οποία είχε γίνει κόμβος ανθρωπιστικών υπηρεσιών και καταφύγιο για όσους είχαν γλιτώσει από τις συγκρούσεις σε άλλα μέρη της χώρας.
Τον Φεβρουάριο ο στρατός ανακατέλαβε το κέντρο του Ομντουρμάν, μια από τις τρεις πόλεις κατά μήκος του ποταμού Νείλου που αποτελούν την πρωτεύουσα του Σουδάν, το Χαρτούμ. Ανέκτησε τον έλεγχο του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα εκεί – μια συμβολική ανακατάληψη για τον στρατό.
Η προσοχή είναι τώρα είναι στραμμένη στο El Fasher, το τελευταίο μεγάλο αστικό κέντρο στο Νταρφούρ που εξακολουθεί να κρατείται από τον στρατό. Οι RSF πολιορκούν την πόλη προκαλώντας εκατοντάδες θανάτους, καταστρέφουν νοσοκομεία, ενώ μπλοκάρουν τις προμήθειες τροφίμων.
Οι άμαχοι
Οι άμαχοι υφίστανται διαρκείς εκτοπισμούς και οι δύο πλευρές έχουν διαπράξει εγκλήματα πολέμου – αυτή είναι η αλήθεια.
Όταν άφησε τη θέση του τον Σεπτέμβριο, ο απεσταλμένος του ΟΗΕ στο Σουδάν Volker Perthes κατηγόρησε τις RSF για σεξουαλική βία, λεηλασίες και δολοφονίες σε περιοχές που ελέγχει. Καταδίκασε επίσης τις ένοπλες δυνάμεις του Σουδάν για αεροπορικούς βομβαρδισμούς.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών του πολέμου, το BBC διαπίστωσε ότι και οι δύο πλευρές είχαν εξαπολύσει αεροπορικές επιδρομές και πυρά πυροβολικού σε νοσοκομεία, ενώ οι ασθενείς και οι γιατροί βρίσκονταν ακόμη στο κτήριο. Και οι δύο πράξεις συγκαταλέγονται στα εγκλήματα πολέμου.
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, ο ΟΗΕ δήλωσε ότι ο πόλεμος πυροδότησε τη «χειρότερη επισιτιστική κρίση στον κόσμο». Σύμφωνα με τη μη κερδοσκοπική οργάνωση Action Against Hunger, πέντε εκατομμύρια Σουδανοί αντιμετωπίζουν «επίπεδα έκτακτης ανάγκης πείνας».
Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις καταγγέλλουν εδώ και καιρό ότι οι απειλές για την ασφάλεια και τα οδοφράγματα έχουν εμποδίσει σε μεγάλο βαθμό την προσπάθειά τους να παραδώσουν ζωτικά αγαθά, όπως τρόφιμα, στους ανθρώπους που τα χρειάζονται…
