Hugues Pagan
Οι ανώνυμοι
Μετάφραση: Γιάννης Καυκιάς
Εκδόσεις: Πόλις
Σελ.: 450
Ο Hugues Pagan (Υγκ Παγκάν) θεωρείται από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς του γαλλικού noir αν και τα έργα του ξεπερνούν την ίδια τους την κατηγορία. Οι εκδόσεις Πόλις μας σύστησαν αυτόν τον κορυφαίο και ολιγογράφο στυλίστα πριν από περίπου πέντε χρόνια με το «Χαμένο προφίλ», ένα γνήσιο σκοτεινό hard boiled μυθιστόρημα, με μια θλίψη διάχυτη σαν τζαζ αυτοσχεδιασμός μέσα στη νύχτα. Είναι το πιο πρόσφατο πεζογραφικό έργο του Παγκάν που κυκλοφόρησε ξανά από τις εκδόσεις Πόλις σχεδόν στις αρχές του φετινού καλοκαιριού.
Όπως και στο «Χαμένο προφίλ» έτσι και στο «Οι ανώνυμοι», κεντρικός χαρακτήρας είναι ο αρχιεπιθεωρητής Κλωντ Σνεντέρ, ένας ήρωας μοναχικός και μόνος απέναντι στις ματαιώσεις και στους προσωπικούς του δαίμονες, ατρόμητος, βλοσυρός, παγερός, που καπνίζει πολύ, κοιμάται λίγο, αποφεύγει να εκφράσει τα συναισθήματά του, είναι άκαμπτος στις απόψεις του, μένει εκτός συστήματος, παλεύει με ενοχές και φαντάσματα του παρελθόντος, με ένα παλιό και παντοτινό πένθος μέσα του, παλεύει και με τη διαφθορά του κόσμου γύρω του, ενός κόσμου σε κατακόρυφη βουτιά στο Κακό, στο έγκλημα, στην απάτη και στην παρανομία.
Στους «Ανώνυμους», σε αυτό το ατμοσφαιρικό πολυβραβευμένο μυθιστόρημα που ξεχωρίζει για τη γλώσσα του, τον ρυθμό, την αφήγηση και το ύφος του – και αποτελεί οδηγό για το πώς γράφεται ένα δυνατό noir κοινωνικοπολιτικών προεκτάσεων – ο αρχιεπιθεωρητής Σνεντέρ –δεκαετία του ’70 – αφήνει το Παρίσι και μια πολλά υποσχόμενη σταδιοδρομία και επιστρέφει σε μια ανώνυμη γαλλική πόλη. Το ίδιο εσωστρεφής και απόμακρος, με τις πληγές και τους δαίμονες του πολέμου της Αλγερίας να τον έχουν στοιχειώσει, μυστηριώδης, ολιγόλογος και μαχητικός, ως αρχηγός της Ομάδας Δίωξης Εγκλήματος στο τοπικό αστυνομικό τμήμα, έρχεται αντιμέτωπος με μια σοβαρή υπόθεση: την εξαφάνιση της δεκαπεντάχρονης Μπετύ Οφμάν.
Ο πατέρας της νεαρής Μπετύ, ο Αντρέ Οφμάν, ένας φιλήσυχος άνθρωπος, χαμηλόβαθμος σιδηροδρομικός υπάλληλος, δηλώνει την εξαφάνιση της κόρης του εκφράζοντας τους φόβους του ότι κάτι άσχημο της συνέβη. Δυστυχώς και τελικά, οι φόβοι του επιβεβαιώνονται. Η Μπετύ θα βρεθεί νεκρή. Ξεκινούν οι έρευνες για το πώς, γιατί και από ποιον δολοφονήθηκε το άτυχο κορίτσι. Θα ακολουθήσουν κι άλλες δολοφονίες ή κακοποιήσεις γυναικών. Μέσα από τις ανακρίσεις, έρχονται στο φως κρυμμένα τραύματα από τον πόλεμο της Αλγερίας, διαταραχές, ιστορίες της Ιστορίας που ξετυλίγεται και, είναι ολοφάνερο, ότι έχει αφήσει τα σημάδια της στον τόπο και στους ανθρώπους.
Η τοπική κοινωνία της γαλλικής επαρχιακής πόλης είναι ένα καζάνι που βράζει: ακροδεξιές συμμορίες έχουν οργανωθεί, υπάρχει μισογυνισμός, το οργανωμένο έγκλημα και οι παράνομες δραστηριότητες αποσιωπούνται, ο ρατσισμός είναι απενοχοποιημένος, ο κανόνας της σιωπής κυριαρχεί, άστεγοι, μετανάστες και περιθωριακοί καταδιώκονται από τραμπούκους.
Κι ο Σνεντέρ, σαν ξένος σε έναν γνώριμο τόπο, εν μέσω των ερευνών για τον άδικο θάνατο του δεκαπεντάχρονου κοριτσιού που τον έχει τσακίσει και του ξύνει μια υπάρχουσα παλιά πληγή, βρίσκεται αντιμέτωπος και με παγίδες, εμπόδια και με τη σαπίλα της περιοχής, των κατοίκων, των συναδέλφων του και των τοπικών παραγόντων που ελέγχουν τη μικρή πόλη και κουκουλώνουν όσα είναι προς το συμφέρον τους. Κατά συνέπεια, ο Σνεντέρ βρίσκεται μπροστά σε έναν ωκεανό αποκαλύψεων και εξελίξεων σε μια δύσκολη χρονική στιγμή κοινωνικοπολιτικών αλλαγών.
Στο αστυνομικό τμήμα υπάρχουν αστυνομικοί έντιμοι, ανθρώπινοι, ακέραιοι και υπάρχουν αστυνομικοί ανέντιμοι, διεφθαρμένοι που εμπλέκονται στα βρόμικα παρασκήνια της εξουσίας. Στην πόλη κυκλοφορούν άγγελοι και δαίμονες, άνθρωποι ταπεινοί, ισχυροί, αδύναμοι, παρανοϊκοί, εμμονικοί, μηδενιστές, φονιάδες, κακοποιοί, βασανιστές. Υπάρχουν οι θαμώνες των μπαρ, που, μες στο σκοτάδι και στους καπνούς των τσιγάρων, πνίγουν καημούς και μυστικά στο αλκοόλ. Υπάρχουν γυναίκες φοβισμένες και γυναίκες θαρραλέες, γυναίκες θύματα κακοποίησης σε μια πατριαρχική κοινωνία, γυναίκες που γυρεύουν ένα χέρι να κρατήσει το δικό τους, γυναίκες που ερωτεύονται τον Σνεντέρ.
Ποιητική, στιβαρή, αστραφτερή, υψηλού επιπέδου πρόζα σε ένα πολυεπίπεδο, σφιχτοδεμένο, άρτια γραμμένο έργο με συνταρακτική πλοκή και αλησμόνητους χαρακτήρες οι οποίοι ακτινογραφούνται μέχρι βάθους από τον Υγκ Παγκάν, που με τρομερή ενσυναίσθηση χτίζει με τους «Ανώνυμους» μια επιτυχή τοιχογραφία της εποχής και της ανώνυμης γαλλικής πόλης. Φωτίζει με τη δύναμη της γραφής του τις κοινωνικές ανισότητες, τις διαφορές μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων, εκείνων που, με πλάγια μέσα, με τη χρήση του νόμου της σιωπής και με την αυτόβουλη κατάργηση ηθικών και νομικών κανόνων, απολαμβάνουν ανενόχλητοι την αύξηση των κερδών τους σε συνεργασία με τους τοπικούς «άρχοντες» έναντι εκείνων που δεν μπορούν και δεν έχουν δικαίωμα να ονειρευτούν, γιατί τα όνειρά τους τους τα ποδοπάτησαν.
Το φως και τα βλέμματα παίζουν με τους ιριδισμούς, την αλήθεια και το ψέμα μέσα στη γυμνή σκληρή νύχτα και στην εκκωφαντική σιωπή όταν δεν υπάρχουν ή δεν δίνονται απαντήσεις.
Ο Υγκ Παγκάν περιγράφει το περιβάλλον των νυχτερινών μπαρ όπου συχνάζει ο Σνεντέρ νιώθοντας μια κάποια οικειότητα και κάτι σαν ισοπεδωτική ευγνωμοσύνη δίπλα σε θαμώνες με καρδιές ηττημένες και ραγισμένες γιατί δεν έχουν καμία δεύτερη ευκαιρία στη ζωή τους. Περιγράφει, επίσης, με απόλυτη ακρίβεια και πιστότητα την καθημερινότητα στο αστυνομικό τμήμα, την όποια υπεύθυνη στάση, την όποια αδιαφορία, την όποια βία ασκείται σε αθώους – ενόχους – εμπλεκόμενους υποθέσεων, τις όποιες τεχνικές και μεθόδους συγκάλυψης. Και πώς αλλιώς, άλλωστε, μιας και ο Παγκάν εργάστηκε ως αστυνομικός επιθεωρητής για περίπου 25 χρόνια (άρα γνωρίζει από πρώτο χέρι τι συμβαίνει σε έναν αστυνομικό σταθμό) για να παραιτηθεί τελικά και να αφοσιωθεί στη συγγραφή και στο σενάριο.
Ανάμεσα όμως στην αριστοτεχνική αφήγηση – που κυλάει άλλοτε σε γραμμική μορφή κι άλλοτε από εμβόλιμες σφήνες ή παράλληλες υποθέσεις που εμβολίζονται στην ιστορία – ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας ενσωματώνει με θαυμάσιο τρόπο και τη μουσική. Τζαζ και μπλουζ τραγούδια και στίχοι δένουν αρμονικά και μπαίνουν στους εκπληκτικούς διαλόγους, στην πρόζα και στις εσωτερικές σκέψεις του Σνεντέρ.
Αναγνωστική απόλαυση σε ένα άψογα ζυγισμένο, πικρό, μελαγχολικό, σκληρό σαν γροθιά, συγκινητικό μυθιστόρημα.
Και ναι, συμβαίνουν ανατροπές, υπάρχει το αέναο παιχνίδι της γάτας και του ποντικιού, παρούσες η απαιτούμενη σκοτεινή ατμόσφαιρα και η αγωνία, αλλά αν κάτι θα κερδίσει τον αναγνώστη εδώ είναι η γλώσσα και η ίδια η λογοτεχνία, που βρίσκουν αφορμή να κάνουν γιορτή.
Ο Υγκ Παγκάν, με τους «Ανώνυμους», ίσως σε μια από τις καλύτερες στιγμές της συγγραφικής του καριέρας, αιχμαλωτίζει με την πένα του τους ψιθύρους των άστρων, τον φόβο και την παγωνιά της νύχτας, το βουβό κλάμα ενός πιάνου, την απεργία των συναισθημάτων του κόσμου, την κόλαση που χτίζεται και θεριεύει στη γη των ανθρώπων.
Σε όλα αυτά, βέβαια, συμβάλλει η εξαίρετη μετάφραση από τον Γιάννη Καυκιά, έναν έμπειρο και ξεχωριστό μεταφραστή μας.
