Στις 5 Φεβρουαρίου 2023, περίπου ένα μήνα πριν αντικατασταθεί ο Κώστας Καδής στη θέση του Υπουργού Περιβάλλοντος της Κύπρου, μια αναφορά έφτασε στο γραφείο του.
Η έκθεση ανέφερε ότι η κυβέρνηση ήταν υπεύθυνη για χρόνια παράνομης απόρριψης απορριμμάτων στη νότια περιοχή της Λεμεσού, μέσω ενός έργου επεξεργασίας απορριμμάτων που πληρώθηκε από την ΕΕ.
Αυτά τα ευρήματα ακολουθούν τώρα τον Καδή στις Βρυξέλλες, όπου ελπίζει να γίνει ο επόμενος επίτροπος της Ευρώπης για τους ωκεανούς και την αλιεία, αλλά πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσει μια ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Το 2015, η Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσε στην Κύπρο πάνω από 46 εκατομμύρια ευρώ για την κατασκευή μιας δημόσιας εγκατάστασης επεξεργασίας απορριμμάτων στο χωριό Πεντάκωμο που θα διαλέγει και θα ανακυκλώνει τα απόβλητα που συλλέγονται τοπικά και θα χρησιμοποιεί μερικά από αυτά για την παραγωγή καυσίμων. Τα χρήματα είχαν δοθεί με την προϋπόθεση ότι η κυπριακή κυβέρνηση θα έβρισκε αγοραστές για τα καύσιμα.
Αλλά αυτό δεν έγινε ποτέ και τα απόβλητα θάβονται, κατά παράβαση της νομοθεσίας της ΕΕ, από τότε που άρχισε να λειτουργεί το εργοστάσιο.
Σύμφωνα με την έκθεση, την οποία είδε το POLITICO, η κυβέρνηση της Κύπρου γνώριζε ότι τα απόβλητα δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή του σωστού τύπου καυσίμου πριν ξεκινήσει το έργο, αλλά υπέγραψε συμφωνία με την ΕΕ ούτως ή άλλως.
«Οι εμπλεκόμενες κρατικές υπηρεσίες δεν έχουν συμμορφωθεί με τις δεσμεύσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή […] τελικά [οδηγώντας] στην ταφή» περίπου του 60% των απορριμμάτων, αναφέρει.
Και ενώ ο Καδής δεν συμμετείχε όταν ξεκίνησε το έργο, η απόρριψη των απορριμμάτων συνεχίστηκε υπό την εποπτεία του για πέντε χρόνια, όταν ήταν επικεφαλής του υπουργείου Περιβάλλοντος.
Τώρα, τα ερωτήματα για το τι ήξερε και πότε, επανέρχονται στην επιφάνεια καθώς οι κριτικοί αμφισβητούν τη νομιμότητα του Καδή να κατέχει μία από τις κορυφαίες θέσεις εργασίας στις Βρυξέλλες.
«Ο Καδής ήταν υπεύθυνος για το Πεντάκωμο για πέντε χρόνια. Δεν καταλαβαίνω λοιπόν πώς θα τον εμπιστευόταν κανείς για να γίνει επίτροπος», είπε η Έφη Ξάνθου, γενική γραμματέας της ΜΚΟ Κυπριακό οικολογικό κίνημα και πρώην αντιπρόεδρος του Κόμματος των Πρασίνων Κύπρου.
Το POLITICO ρώτησε τον Καδή τι ήξερε για το σκάνδαλο και αν προσπάθησε να το διορθώσει κατά την πενταετή θητεία του και για τις πράξεις του μετά την παραλαβή της αναφοράς. Εκείνος αρνήθηκε να σχολιάσει.
Τα θέματα του εργοστασίου απορριμμάτων στο Πεντάκωμο στη Λεμεσό δεν έχουν περάσει απαρατήρητα. Χιλιάδες τόνοι αδιαχώριστων οικιακών, ιατρικών, ακόμη και επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων που πετάχτηκαν σε χώρους υγειονομικής ταφής οδήγησαν σε μεγάλο οικολογικό σκάνδαλο στην περιοχή.
«Οι κοινότητες [που ζουν] γύρω από το εργοστάσιο το βρίσκουν αφόρητο», είπε η Αναστασία Κοραή, πρόεδρος του περιβαλλοντικού συλλόγου Friends of the Earth Cyprus, αφηγούμενη ιστορίες φρίκης της δυσοσμίας που προέρχεται από τους σωρούς των απορριμμάτων που ψήνονται στον καυτό ήλιο όλο το καλοκαίρι.
Το σκάνδαλο ώθησε το υπουργικό συμβούλιο της κυπριακής κυβέρνησης – στο οποίο μέλος ήταν και ο Καδής- να ξεκινήσει την εσωτερική έρευνα το 2019.
Έκτοτε, το υπουργείο επιμένει ότι φταίνε οι εργολάβοι που διαχειρίζονταν τις εγκαταστάσεις, παρόλο που αυτοί οι εργολάβοι προειδοποίησαν επανειλημμένα την κυβέρνηση για τα συνεχιζόμενα προβλήματα στο εργοστάσιο.
Ο Καδής άφησε το υπουργείο τον Μάρτιο του 2023, επιστρέφοντας στην ακαδημαϊκή του καριέρα ως καθηγητής βιοποικιλότητας και αναπληρωτής πρόεδρος του Πανεπιστημιακού Συμβουλίου στο Πανεπιστήμιο Frederick — αλλά το Πεντάκωμο παραμένει πονοκέφαλος για το υπουργείο.
Ένα σκοτεινό σχέδιο
Όταν οι Βρυξέλλες συμφώνησαν να χρηματοδοτήσουν τη μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων στο Πεντάκωμο, στόχος ήταν το έργο να συμβάλει στην «ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος» στη Λεμεσό, ενώ «συμμορφώνεται με τη νομοθεσία της ΕΕ για τη διαχείριση απορριμμάτων».
Εκείνη την εποχή, το υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου – το οποίο ήταν τότε το αρμόδιο τμήμα για την πολιτική απορριμμάτων της χώρας – κατέληξε σε συμφωνία με την Επιτροπή για ένα σχέδιο για την καλύτερη διάθεση των οικιακών στερεών απορριμμάτων.
Σύμφωνα με την αίτηση χρηματοδότησης που είδε το POLITICO, το έργο περιλαμβάνει μια «μονάδα μηχανικής διαλογής» για την ανάκτηση ανακυκλώσιμων ειδών στα απόβλητα —όπως κουτιά γάλακτος ή πλαστικά μπουκάλια— και μια «μονάδα βιολογικής επεξεργασίας» για την παραγωγή δευτερογενούς εξευγενισμένου καυσίμου (SRF), ένα προϊόν που μπορεί να καεί και να χρησιμοποιηθεί ως πηγή ενέργειας. Η αίτηση χρηματοδότησης αναφέρει επίσης ότι η κυπριακή κυβέρνηση συμφώνησε να «βρεθεί παραλήπτης» για τα καύσιμα όταν ξεκίνησε η κατασκευή.
Μόλις εγκρίθηκε η χρηματοδότηση, το υπουργείο προκήρυξε πρόσκληση υποβολής προτάσεων και επέλεξε την κοινοπραξία Medcon & DB που διηύθυνε το εργοστάσιο για επτά χρόνια.
Αλλά αμέσως μετά την έναρξη της λειτουργίας του το 2017, έγινε σαφές ότι τα απόβλητα που συλλέγονταν και μεταφέρονταν στο εργοστάσιο δεν ήταν κατάλληλα για την παραγωγή καυσίμων σύμφωνα με τις απαιτήσεις που ορίζονται στη σύμβαση.
«Ήταν αρκετά προφανές ότι το κύριο πρόβλημα ήταν η υψηλή περιεκτικότητα σε υγρασία των αστικών απορριμμάτων που οδηγούν σε μηχανική επεξεργασία», είπε ένας εμπειρογνώμονας που συμμετείχε στο έργο και μίλησε υπό το καθεστώς ανωνυμίας.
Οι ειδικές απαιτήσεις του έργου ήταν η παραγωγή δευτερογενούς εξευγενισμένου καυσίμου που περιείχε λιγότερο από 20% υγρασία. Για να επιτευχθεί αυτό, τα απόβλητα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του καυσίμου δεν μπορούν να έχουν επίπεδο υγρασίας πάνω από 43%.
Αλλά όταν οι εργολάβοι δοκίμασαν τα απόβλητα, διαπίστωσαν ότι η περιεκτικότητά τους σε υγρασία ήταν πάνω από 50%. «Δούλευα νυχθημερόν προσπαθώντας να καταλάβω τι πήγε στραβά», είπε ο Λοΐζος Αυξεντίου, διευθύνων σύμβουλος της MDT Limassol Waste Management, της εταιρείας λειτουργίας που ίδρυσε η Medcon για τη λειτουργία του εργοστασίου.
Οι δοκιμές έδειξαν επίσης ότι τα απόβλητα περιείχαν θραύσματα βιομηχανικών απορριμμάτων, συμπεριλαμβανομένων χημικών και υπολειμμάτων μετάλλων, γεγονός που καθιστούσε αδύνατη την επεξεργασία τους.
Κυβερνητική ευθύνη
Η κυπριακή κυβέρνηση έχει αρνηθεί επανειλημμένα την ευθύνη για τα ζητήματα στο Πεντάκωμο.
Υπό τον Καδή, το τμήμα ανάπτυξης νερού (WDD) του υπουργείου Περιβάλλοντος — το οποίο χειρίζεται τη διαχείριση απορριμμάτων από το 2017 — κατηγόρησε τη Medcon ότι απέτυχε να παράγει το σωστό είδος καυσίμου.
Ο Γενικός Ελεγκτής — ο οποίος έκτοτε απολύθηκε — υπέβαλε καταγγελία στην υπηρεσία καταπολέμησης της απάτης της ΕΕ, OLAF, η οποία ξεκίνησε έρευνα κατά της Medcon & DB Technologies το 2020, οι λεπτομέρειες της οποίας δεν έχουν κοινοποιηθεί σε αυτούς.
Τον Δεκέμβριο του 2023, το ΤΑΥ ανέλαβε το εργοστάσιο, «λόγω της αδυναμίας του πρώην εργολάβου να παράγει δευτερεύον καύσιμο SRF/RDF, κατάλληλο για ανάκτηση ενέργειας, το οποίο κατέληξε να θαφτεί στο χώμα», έγραψε το Εμπορικό Επιμελητήριο Λεμεσού.
Το POLITICO ρώτησε το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων εάν αποδέχονται την ευθύνη για τα τρέχοντα ζητήματα στο Πεντάκωμο και εάν τα απόβλητα και τα καύσιμα εξακολουθούν να θάβονται παράνομα σήμερα. Το τμήμα δεν απάντησε.
Ωστόσο, σύμφωνα με επιστολές που έστειλε η Medcon & DB Technologies στο WDD, οι οποίες ελήφθησαν επίσης από το POLITICO, η κυβέρνηση γνώριζε για την υψηλή περιεκτικότητα σε υγρασία πριν η εταιρεία ενταχθεί στο έργο.
«Είτε εκ προθέσεως είτε λόγω σοβαρής επαγγελματικής αμέλειας, τα στοιχεία αυτά δεν παρασχέθηκαν στα ενδιαφερόμενα μέρη», έγραψε η εταιρεία σε επιστολή της, με ημερομηνία Μαΐου 2019.
Η επιστολή αναφέρεται σε μια μελέτη σύνθεσης που διεξήχθη από το Υπουργείο Εσωτερικών το 2011 – που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του υπουργείου και αφαιρέθηκε – η οποία έδειξε περιεκτικότητα σε υγρασία άνω του 68 % στα απόβλητα που συλλέγονται σε αυτήν την περιοχή.
Η έκθεση έρευνας υπογραμμίζει επίσης αυτό.
«Τα εισερχόμενα απόβλητα έχουν διαφορετικά φυσικοχημικά χαρακτηριστικά» από τα αναμενόμενα, τα οποία «φαίνεται να είναι πιο κοντά σε αυτά που γνωρίζει εκ των προτέρων ο Εργοδότης», αναφέρει.
Άλλοι λένε επίσης ότι η υπόθεση βάσει της οποίας ετοιμάστηκε ο διαγωνισμός από την κυβέρνηση ήταν ψευδής. «Πώς ένας έμπειρος σύμβουλος θα μπορούσε είτε να είχε θέσει αυτούς τους στόχους είτε να συμμορφωθεί με τους στόχους που έθεσε η κυβέρνηση, πραγματικά δεν ξέρω», είπε ο ειδικός που αναφέρθηκε προηγουμένως.
Η έκθεση επιβεβαιώνει επίσης ότι η κυβέρνηση παραβίασε τη σύμβασή της με την ΕΕ, καθώς δεν υπέγραψε συμφωνίες για τα καύσιμα.
«Η υπόσχεση από την κυπριακή πλευρά να διεξαχθεί διαγωνισμός για τη διάθεση του SRF, […] δεν έγινε ποτέ», αναφέρει.
Περιβαλλοντικά εγκλήματα
Τα τεχνικά ζητήματα και οι διαφωνίες μεταξύ του εργολάβου και του υπουργείου έχουν σχεδόν ακινητοποιήσει τη λειτουργία της μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων. Τώρα, εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι απορριμμάτων μαζί με όλα τα αχρησιμοποίητα καύσιμα πηγαίνουν κατευθείαν στις χωματερές.
Σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων και την οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα, την οποία τα κράτη μέλη υποχρεούνται να ακολουθούν, τα απορρίμματα δεν πρέπει να θάβονται και τα ανακυκλώσιμα απόβλητα πρέπει να συλλέγονται χωριστά. Οι εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων υπόκεινται επίσης σε περιορισμούς εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.
Στο Πεντάκωμο, «[σχεδόν το 60% των απορριμμάτων θάβονται» κατά παράβαση του Νόμου των Αποβλήτων και του Νόμου για τις Βιομηχανικές Εκπομπές», αναφέρει η έκθεση, αναφερόμενη στην εγχώρια εκδοχή της νομοθεσίας της ΕΕ στην Κύπρο.
Επιπλέον, η παράνομη υγειονομική ταφή γίνεται υπό τις εντολές του υπουργείου από το 2017, μεταξύ άλλων και κατά τη διάρκεια της θητείας του Καδή ως υπουργού, σύμφωνα με την έκθεση.
Αν και ο Καδής δεν έγινε υπουργός μέχρι τον Μάρτιο του 2018, οι επικριτές του τον κατηγορούν ότι δεν έβαλε τέλος στην υγειονομική ταφή κατά τη διάρκεια της θητείας του.
«Το πρόβλημά μου με τον Καδή είναι ότι σε όλη την περίοδο από το 2018 έως το 2023 που ήταν υπουργός, δεν έλυσε τα προβλήματα», είπε η Ξάνθου, προσθέτοντας ότι «ήταν ανίκανος να πάρει το πολιτικό ρίσκο» να θέσει κυβερνητικούς αξιωματούχους υπόλογους για αυτό το σκάνδαλο.
Αυτό δεν είναι το πρώτο σκάνδαλο απορριμμάτων που εκτυλίσσεται στην Κύπρο από τότε που εντάχθηκε στην ΕΕ το 2004 και έπρεπε να εφαρμόσει τους κανόνες της ΕΕ για τη διαχείριση των απορριμμάτων.
Το 2010, η κυπριακή κυβέρνηση είχε συμβόλαιο με την Enviroplan, μια ελληνική εταιρεία συμβούλων διαχείρισης απορριμμάτων που εργάζεται μαζί με την κυβέρνηση για τη δημιουργία μιας εγκατάστασης επεξεργασίας απορριμμάτων στην Κόση της Λάρνακας.
Η εγκατάσταση θα έπρεπε να έχει χρησιμοποιήσει μια μέθοδο βιολογικής επεξεργασίας που αφαιρεί την οργανική ύλη από τα απόβλητα και την επεξεργάζεται για την παραγωγή κομπόστ. Όμως τα χημικά επίπεδα των απορριμμάτων ήταν τόσο υψηλά που το κομπόστ ήταν άχρηστο και στάλθηκε σε ΧΥΤΑ.
Το 2016, περισσότεροι από δώδεκα κυβερνητικοί αξιωματούχοι και σύμβουλοι – ορισμένοι από τους οποίους συμμετείχαν επίσης στη σύνταξη του διαγωνισμού για το έργο στο Πεντάκωμο – καταδικάστηκαν για εγκλήματα όπως δωροδοκία, κλοπή, ξέπλυμα μαύρου χρήματος και πλαστογραφία εγγράφων.
Πίσω στη Λεμεσό, η Medcon & JB Technologies μήνυσε το κράτος και ζήτησε επανειλημμένα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημοσιοποιήσει τα αποτελέσματα της έρευνας της OLAF.
Σύμφωνα με επιστολή που εστάλη από το γραφείο καταπολέμησης της απάτης στην εταιρεία τον Δεκέμβριο του 2021, η OLAF έστειλε τα συμπεράσματά της στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή «προκειμένου να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να διασφαλιστεί η ανάκτηση των αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών».
Τρία χρόνια μετά —καθώς ο Καδής ετοιμάζεται να εμφανιστεί ενώπιον των βουλευτών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που έχουν τον τελευταίο λόγο για το αν θα γίνει Επίτροπος για τις θάλασσες της Ευρώπης— το ζήτημα δεν έχει ακόμη επιλυθεί.
Στο μεταξύ συνεχίζονται οι παράνομες χωματερές στο Πεντάκωμο.
