Ήταν 31 Ιουλίου του 1940 όταν ο Αδόλφος Χίτλερ, ο οποίος βρισκόταν στο ορεινό ησυχαστήριό του, το Μπέργκχοφ, πάνω από το Μπερχτεσγκάντεν, κάλεσε τους στρατηγούς του που τον συνόδευαν προκειμένου να τους ανακοινώσει μια στρατηγικής σημασίας απόφασή του, η οποία έμελλε να καθορίσει τις εξελίξεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Λίγες μέρες πριν, στις 13 Ιουλίου του 1940, ο Φραντς Χάλντερ, αρχηγός του Γερμανικού Επιτελείου Στρατού, σημείωνε στο ημερολόγιό του:
«Ο Φύρερ είναι ιδιαίτερα προβληματισμένος με την επίμονη απροθυμία της Βρετανίας να συνάψει ειρήνη. Θεωρεί (όπως κι εμείς) ότι ο λόγος είναι ότι εναποθέτει τις ελπίδες της στη Ρωσία, και επομένως υπολογίζει ότι θα χρειαστεί να εξαναγκάσει τους Βρετανούς με την ωμή βία να συμφωνήσουν σε ειρήνη».
Ο Χίτλερ προβληματιζόταν καθώς φαίνεται έντονα για το πού βάσιζε η Αγγλία την άρνησή της να συνάψει ειρήνη. Η επιμονή της, σύμφωνα με το σκεπτικό και τη διαίσθηση του δικτάτορα, θα εκάμπτετο με μια αιφνιδιαστική επίθεση ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Πίστευε – και μάλλον όχι άδικα – ότι αν έπεφτε η Ρωσία, η υπόθεση της απόλυτης και ολοκληρωτικής κυριαρχίας του στην Ευρώπη θα ήταν ζήτημα χρόνου.
Απόφαση
«Η καταστροφή της Ρωσίας πρέπει επομένως να αποτελέσει μέρος αυτού του αγώνα. Άνοιξη του 1941. (…) Αν ξεκινήσουμε τον Μάιο του 1941, θα έχουμε πέντε μήνες να τελειώσουμε τη δουλειά».
Αυτήν την απόφαση ανακοίνωσε στους στρατηγούς ο Χίτλερ στο ορεινό ησυχαστήριό του. Πρόκειται για μιαν απόφαση που θα οδηγούσε την Ευρώπη στην πλέον αιματηρή σύρραξη της Ιστορίας. Αυτή η επιλογή του να αντιπαρατεθεί με την ανατολική Ευρώπη ήταν που άνοιξε στην κυριολεξία τις πύλες της κολάσεως. Το μακελειό που θα ακολουθούσε θα στοίχιζε τις ζωές 30.000.000 Σοβιετικών και Γερμανών πολιτών και απέραντες εκτάσεις θα θύμιζαν σκηνές αποκάλυψης. Ο εφιάλτης αυτός έμελλε να λάβει τέλος με την αυτοκτονία του Χίτλερ σε ένα υπόγειο του Βερολίνου και με την κυριαρχία της Σοβιετικής Ένωσης στη μισή ευρωπαϊκή ήπειρο για τις επόμενες έξι δεκαετίες περίπου. Το δίχως άλλο, επρόκειτο για μια μοιραία επιλογή εκ μέρους του απεχθούς δικτάτορα, μια επιλογή που είχε και ιστορικό ανάλογο, το οποίο φυσιολογικά έπρεπε να προβληματίσει, αν όχι τον Χίτλερ, τουλάχιστον τους επιτελείς του.
Στον ίδιο τόπο και για τους ίδιους λόγους, το 1812 είχε συντριβεί ολοκληρωτικά η υπεροπτική Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα. Και τότε με εξευτελιστικό τρόπο κατέρρευσαν τα αυτοκρατορικά όνειρα του Γάλλου δικτάτορα. Το ερώτημα που τίθεται εκ των υστέρων και για καθαρά ιστορικούς λόγους είναι το γιατί ο Χίτλερ έλαβε μια τόσο καταστροφική απόφαση για τον ίδιο και τον λαό του. Η έκθεση της Γερμανίας στον πόλεμο είχε ήδη διευρυνθεί εξαντλητικά. Το ερώτημα αυτό, αν και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τους μελετητές των ιστορικών αποφάσεων, δεν πρόκειται ποτέ να απαντηθεί πειστικά και θα παραμείνει ανοικτό σε μια σειρά υποθέσεων και συλλογισμών.
Το ιστορικό της απόφασης
Η απόφαση αυτή, ωστόσο, καθώς όλα δείχνουν, έχει το δικό της ιστορικό προηγούμενο, που όπως φαίνεται επηρέασε τους Γερμανούς στο να κάνουν αυτήν τη λανθασμένη επιλογή, να επιτεθούν δηλαδή στη Σοβιετική Ένωση. Το προηγούμενο παραπέμπει στη συνθήκη του Μπρεστ – Λιτόφσκ που επιβλήθηκε στο νέο καθεστώς των Μπολσεβίκων στις 3 Μαρτίου 1918 και παραχωρούσε στη Γερμανία το δικαίωμα επιρροής στην Πολωνία, τη Φινλανδία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Εσθονία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία. Ωστόσο, οι Γερμανοί, από το 1915 κιόλας, στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, είχαν καταλάβει εδάφη της Πολωνίας και απέραντες εκτάσεις της Βαλτικής που κατείχε η Ρωσία. Επίσης, εισέβαλαν δυο χρόνια αργότερα στη Λευκορωσία και την Ουκρανία. Έτσι, ο Χίτλερ δεν παρέλειπε να εκθειάζει τη συνθήκη της 3ης Μαρτίου 1918, μιας και προσέφερε «το έδαφος» που χρειαζόταν ο γερμανικός στρατός για να συντηρηθεί.
Ανατρέχοντας στο παρελθόν, θεωρείται πιθανόν ότι ο Έριχ Λούντεντορφ, ο δυναμικότερος από τους Γερμανούς στρατιωτικούς ηγέτες στο δεύτερο μισό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε απ’ αυτούς που άσκησαν επιρροή στις απόψεις του Χίτλερ για τη Ρωσία στις αρχές της δεκαετίας του ’20. Από τότε ριζώνει στο μυαλό του δικτάτορα η ιδέα να αποκαταστήσει τα γερμανικά σύνορα του 1914 με την ανάκτηση των χαμένων αποικιών και την εκδίκηση εναντίον των νικητών του πολέμου, των Γάλλων και των Άγγλων, οι οποίοι ευθύνονταν για τη μισητή συνθήκη των Βερσαλλιών… Αυτή η εμμονή έδωσε αργότερα τη θέση της στο δόγμα της γερμανικής επέκτασης προς τα ανατολικά προκειμένου να αποκτηθούν ρωσικά εδάφη. Αυτή η φιλοδοξία απαιτούσε από τη μεριά των Γερμανών μια φιλική πολιτική με τους Βρετανούς. Για πρώτη φορά, απ’ ό,τι γνωρίζουμε, ο Χίτλερ εξέφρασε αυτήν την άποψη μόλις τον Δεκέμβριο του 1922 δηλώνοντας:
«Θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να καταστρέψουμε τη Ρωσία με τη βοήθεια της Αγγλίας. Η Ρωσία θα προσέφερε στη Γερμανία επαρκή εδάφη για τους Γερμανούς εποίκους και ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων για τη γερμανική βιομηχανία». Αυτές οι απόψεις που παγιώθηκαν στη σκέψη του δικτάτορα, επανέρχονται το 1926 με την κυκλοφορία του έργου του «Ο Αγών μου». Εκεί, στο δεύτερο μέρος, τις εκφράζει απερίφραστα: «Εμείς οι εθνικοσοσιαλιστές τραβάμε συνειδητά μια γραμμή κάτω από την τάση εξωτερικής πολιτικής της προπολεμικής μας περιόδου. Συνεχίζουμε από κει που διακόψαμε πριν από εξακόσια χρόνια. Σταματάμε την ατέρμονη γερμανική μετακίνηση προς τα νότια και τα δυτικά και στρέφουμε το βλέμμα μας προς τη γη στα ανατολικά (…) όταν μιλάμε για εδάφη στην Ευρώπη σήμερα, πρέπει κατ’ αρχάς να έχουμε στον νου μας μόνο τη Ρωσία και τα υποτελή μεθοριακά της κράτη». Ο επίμονος και δομημένος αντιμπολσεβικισμός του δικτάτορα δεν ασκήθηκε κατά τρόπο φανερό, ούτε τον άφησε ο Χίτλερ να διαφανεί στην άσκηση της εξωτερικής του πολιτικής στα πρώτα χρόνια του καθεστώτος του.
Ωστόσο, το 1936, με την έναρξη του ισπανικού εμφυλίου, ο Χίτλερ επανέφερε τον αντιμπολσεβικισμό του στο προσκήνιο, φοβούμενος κομμουνιστική επέκταση στην Ισπανία και κατόπιν στη Γαλλία. Το ίδιο καλοκαίρι, στο υπόμνημά του για το Τετραετές Πλάνο, σημείωνε ότι «η αναμέτρηση με τη Ρωσία είναι αναπόφευκτη». Το 1937 ο Χίτλερ ανέμενε ότι μέσα στα επόμενα πέντε με έξι χρόνια θα επέρχετο γενική σύρραξη στην Ευρώπη και θεωρούσε ότι ο Στάλιν ήταν «άρρωστος στο μυαλό» (εδώ πάει γάντι το «είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα»), ενώ μιλούσε για τον μπολσεβικισμό ως «τον κίνδυνο που θα έπρεπε αναγκαστικά να θέσουμε εκτός μάχης κάποια στιγμή». Είναι φανερό ότι όλα αυτά τα χρόνια ο Χίτλερ δεν παρεξέκλινε των ιδεολογικών του θέσεων, όσο κι αν η εξωτερική του πολιτική απαιτούσε ενίοτε να μην τις γνωστοποιεί. Μάλιστα, τον Αύγουστο του 1939 επιχείρησε τον υπέρτατο ελιγμό σε μια κίνηση που αποδεικνύει τον άμετρο κυνισμό του, συνάπτοντας για λόγους σκοπιμότητας, σύμφωνο φιλίας με τους Σοβιετικούς, τους σημαντικότερους εχθρούς του. Λέγεται ότι λίγες μέρες πριν από τη σύναψη του συμφώνου φιλίας έκανε στον Ελβετό επίτροπο στην Κοινωνία των Εθνών Καρλ Μπούρκχαρντ την εξής δήλωση: «Όλα όσα κάνω, κατευθύνονται εναντίον της Ρωσίας. Αν στη Δύση είναι υπερβολικά βλάκες και υπερβολικά τυφλοί για να το καταλάβουν αυτό, τότε θα αναγκαστώ να έρθω σε συνεννόηση με τους Ρώσους για να νικήσω τη Δύση, και τότε, μετά την ήττα της, θα στραφώ με όλες μου τις δυνάμεις κατά της Σοβιετικής Ένωσης».
Το χρονικό αυτής της αντιπαράθεσης ολοκληρώθηκε με την τελευταία μάχη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στο Βερολίνο, που διεξήχθη μεταξύ της 16ης Απριλίου και 2ας Μαΐου 1945, ανάμεσα στους Γερμανούς και τους Σοβιετικούς, και είχε ως αποτέλεσμα την οριστική ήττα και παράδοση της ναζιστικής Γερμανίας και το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη.
