Την 28η Οκτωβρίου 1940, την ημέρα που η χώρα μας δεχόταν την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας, τις ελληνικές δυνάμεις ξηράς συγκροτούσαν πέντε σώματα στρατού. Συγκεκριμένα, υπήρχαν 14 μεραρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού και τρεις ταξιαρχίες πεζικού επιστρατευμένες κατά διαστήματα από τον Αύγουστο. Όλες κι όλες αυτές ήταν οι δυνάμεις της χώρας οι οποίες παρατάχτηκαν αμυντικά λίγο πριν από την ιταμή και χυδαία ιταλική επίθεση: Προς τα αλβανικά σύνορα παρατάχθηκαν 4 μεραρχίες πεζικού (8η, 9η, 10η, 11η), μαζί με 2 ταξιαρχίες πεζικού, την 4η και την 5η. Προς τη μεριά της Βουλγαρίας προσανατολίστηκαν 5 μεραρχίες πεζικού (6η, 7η, 14η, 12η, 8η) ενώ οι υπόλοιπες 5 μεραρχίες πεζικού και η μεραρχία του ιππικού αποτέλεσαν τη γενική εφεδρεία.
Η από αέρος άμυνά μας διέθετε σε καλή κατάσταση 38 καταδιωκτικά αεροπλάνα, 9 ελαφρά βομβαρδιστικά και αναγνωρίσεως, 18 βομβαρδιστικά και 50 περίπου αεροσκάφη στρατιωτικής συνεργασίας διαφόρων τύπων. Επίσης, 7 επιπλέον καταδιωκτικά βρίσκονταν υπό κατασκευή, μαζί με 6 βομβαρδιστικά και 15 στρατιωτικής συνεργασίας. Οι από αέρος δυνάμεις μας ήταν κατανεμημένες σε διάφορες αεροπορικές βάσεις. Κυριότερες από αυτές ήταν της Λάρισας, του Σέδες, του Τατοΐου, του Φαλήρου, της Νέας Αγχιάλου και του Θριάσιου Πεδίου πλησίον της Ελευσίνας. Βέβαια εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι το αεροπορικό μας υλικό ήταν πεπερασμένης τεχνολογίας και ουσιαστικά περιορισμένων δυνατοτήτων. Αν μάλιστα προσθέσουμε ότι λόγω της βροχής και του χιονιού μερικά εκ των αεροδρομίων κατέστησαν ακατάλληλα προς χρήση, τότε καταλαβαίνουμε πως η αεροπορική μας κάλυψη ήταν ανεπαρκής.
Τέλος, όσον αφορά την αντιαεροπορική άμυνα της χώρας οι δυνατότητές της ήταν μηδαμινές. Με δυο λόγια, η αντιαεροπορική άμυνα της χώρας ήταν ανύπαρκτη. Τώρα, αναφορικά με το πυροβολικό σώμα τα πράγματα ήταν σε σχετικά καλύτερη κατάσταση, χάρη στις προμήθειες της χώρας σε ανάλογο υλικό την περίοδο 1925 – 1927. Έτσι είχαμε επάρκεια σε ελαφρύ και βαρύ πυροβολικό και ορειβατικό καθώς και σε πολυβόλα. Ωστόσο, αντιαρματικά πυροβόλα υπήρχαν ελάχιστα. Οι δυνάμεις του ένδοξου ναυτικού μας είχαν την ουσιαστικά συμβολική συνδρομή του θρυλικού «Αβέρωφ», του πολεμικού που τίμησε τη νεότερη Ιστορία της χώρας με τη συγκλονιστική εποποιία του, που είχε ως αποτέλεσμα να ανακτηθούν τα ιστορικά μας εδάφη τα οποία δυναμικά εποφθαλμιούσαν οι «γείτονές» μας. Τον θρύλο του «Αβέρωφ» πλαισίωναν 2 αντιτορπιλικά των 1.355 τόνων, 4 αντιτορπιλικά – κατά ειρωνεία της τύχης – ιταλικής κατασκευής και επίσης 4 παλαιά αντιτορπιλικά. Η δύναμη των υποβρυχίων μας ανερχόταν σε 6 παλαιά υποβρύχια. Σε αυτά να προσθέσουμε και 2 τορπιλακάτους μαζί με 30 μικρά και μέτρια βοηθητικά σκάφη. Επίσης υπήρχαν 3 μοίρες αεροπλάνων ναυτικής συνεργασίας με 8 αεροπλάνα στον Παγασητικό (τοποθεσία Βατούδι), 10 στη Σαλαμίνα και 10 στο Τατόι. Ως γενικό συμπέρασμα όλες αυτές οι δυνάμεις στο σύνολό τους μόλις που επαρκούσαν για τις ανάγκες ενός τοπικού αμυντικού πολέμου συνόρων.
Οι Ιταλοί επιτίθενται
Από τον Γράμμο ώς το Ιόνιο, στις περιοχές της Πίνδου και της Ηπείρου η ιταλική επίθεση πήρε τη μορφή εισβολής, όπως και σε διάφορες περιοχές της ΒΔ Μακεδονίας, όπου σημειώθηκαν τοπικές συμπλοκές. Την πρώτη μέρα του πολέμου οι Ιταλοί επιτέθηκαν στο μέτωπο της Ηπείρου από τη μεριά της κοιλάδας του Δρίνου με κατεύθυνση τα Ιωάννινα.
Σε αυτή την επίθεση, που απέβλεπε στην κατάληψη των Ιωαννίνων, από ιταλικής πλευράς πήραν μέρος δυο μεραρχίες, η 23η της Φεράρας και 131η μεραρχία αρμάτων Κένταυρος. Τις μεραρχίες πλαισίωναν τάγματα Αλβανών και Μελανοχιτώνων. Η όλη δε επιχείρηση υποστηριζόταν από βαρύ πυροβολικό και αεροπορικές δυνάμεις. Τώρα στην περιοχή της Θεσπρωτίας, δυτικότερα, επιτέθηκε η 51η μεραρχία πεζικού με κατεύθυνση τους Φιλιάτες. Τις μεραρχίες συνεπικουρούσαν το 3ο σύνταγμα Γρεναδιέρων, το 6ο σύνταγμα ιππικού, τάγματα Αλβανών και Μελανοχιτώνων. Και εδώ την επίθεση κάλυπτε βαρύ πυροβολικό και η αεροπορία.
Και στα δυο μέτωπα οι εμφανώς ασθενέστερες ελληνικές δυνάμεις πραγματοποιούσαν επιβραδυντικούς ελιγμούς και συγκεντρώθηκαν, σύμφωνα με τα αμυντικά σχέδια, στην τοποθεσία αντιστάσεως Ελαία – Καλαμάς. Από τις ελληνικές δυνάμεις η 8η μεραρχία και η 3η ταξιαρχία, αν και υπολείπονταν αριθμητικά των αντιπάλων αλλά και στο πυροβολικό, δεν αντιμετώπισαν πρόβλημα στο να συμπτυχτούν κατά τα σχέδια στην τοποθεσία αντιστάσεως. Ωστόσο, στον τομέα της Πίνδου η ελληνική άμυνα αντιμετώπισε προβλήματα. Εκεί η 3η μεραρχία των Αλπινιστών, γνωστή και ως Τζούλια, απώθησε τις ασθενείς ελληνικές δυνάμεις και δημιούργησε έναν επικίνδυνο θύλακα ανάμεσα στον Γράμμο και την Γκαμήλα. Την ίδια μέρα οι Ιταλοί εξαπέλυσαν αεροπορικές επιθέσεις εναντίον πόλεων και στρατηγικών στόχων. Βομβαρδίστηκαν ο Πειραιάς και το Τατόι, δίχως σοβαρές επιπτώσεις. Αντίθετα στην Πάτρα σκοτώθηκαν άμαχοι, πράγμα που εξόργισε τον λαό μας, του οποίου το φρόνημα υπήρξε αξιοθαύμαστο και ζηλευτό. Επίσης η ιταλική αεροπορία έπληξε στόχους όπως η διώρυγα της Κορίνθου, η ναυτική βάση της Πρέβεζας και τοποθεσίες της Δυτικής Ελλάδας. Δίχως συνέπειες ήταν οι βομβαρδισμοί που σημειώθηκαν στη Μακεδονία. Ωστόσο ο φόβος που είχε δημιουργήσει η αεροπορία της Ιταλίας διαλύθηκε κιόλας από την πρώτη ημέρα των συγκρούσεων, μια και καθώς φαίνεται είχε υπερεκτιμηθεί η δυνατότητά της στο να επιφέρει σοβαρές δυσλειτουργίες τόσο στην επιστράτευση όσο και στη συγκέντρωση ελληνικών δυνάμεων.
Οι πρώτες αντιδράσεις
Και μόνο η πρόθεση της Ελλάδας να αντισταθεί θεωρήθηκε σημαντικό και πρωτοφανές γεγονός, που προκάλεσε τον θαυμασμό του υπόλοιπου κόσμου. Η στάση της χώρας μας προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση στην Αγγλία. Μάλιστα ο βασιλιάς της Αγγλίας Γεώργιος ΣΤ’ και ο πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ έστειλαν αντίστοιχα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα στον εδώ Γεώργιο και στον Μεταξά. Ο Άγγλος πρωθυπουργός στο τηλεγράφημα άφηνε την υπόσχεση: «θα σας παράσχουμε όλην την δυνατήν βοήθειαν μαχόμενοι εναντίον κοινού εχθρού και θα μοιρασθώμεν την κοινήν νικήν».
Οι εορτασμοί της πρώτης μέρας
Η επέτειος του «Όχι» γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις 28 Οκτωβρίου 1941, μέσα στα χρόνια της Κατοχής, στο κεντρικό κτήριο και στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η επέτειος γιορτάστηκε επίσημα στις 28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.
Τέλος κάθε χρόνο αυτήν τη μέρα γίνεται στη Θεσσαλονίκη η επίσημη εορτή, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και άλλων επισήμων, με μεγάλη στρατιωτική παρέλαση. Στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις γίνονται μαθητικές παρελάσεις, ενώ δημόσια και ιδιωτικά κτήρια υψώνουν την ελληνική σημαία.
