«Ο αρχηγός αυτής της σκοτεινής οργάνωσης πέθανε». Με αυτή τη φράση ο Χακάν Φιντάν, υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, έκανε γνωστό πως ο «άσπονδος εχθρός» του προέδρου Ερντογάν και «προδότης της χώρας του», έφυγε από τη ζωή.
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του αυτοεξόριστος, ζώντας σε ένα κλειστό συγκρότημα στα βουνά Ποκόνο της Πενσυλβάνια, από όπου συνέχισε να ασκεί επιρροή μεταξύ των εκατομμυρίων οπαδών του στην Τουρκία και σε όλο τον κόσμο. Υποστήριζε μια φιλοσοφία που συνδύαζε τον Σουφισμό – μια μυστικιστική μορφή του Ισλάμ – με την ένθερμη υπεράσπιση της δημοκρατίας, της εκπαίδευσης, της επιστήμης και του διαθρησκειακού διαλόγου.
Ο Γκιουλέν ξεκίνησε ως σύμμαχος του Τούρκου ηγέτη Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αλλά στη συνέχεια μετατράπηκε σε εχθρό. Ο ίδιος χαρακτήρισε τον Ερντογάν έναν αυταρχικό ηγέτη που συσσωρεύει εξουσία και συντρίβει κάθε διαφωνία. Ο Ερντογάν χαρακτήρισε τον Γκιουλέν τρομοκράτη, κατηγορώντας τον για ενορχήστρωση της απόπειρας στρατιωτικού πραξικοπήματος τη νύχτα της 15ης Ιουλίου 2016, όταν φατρίες εντός του στρατού χρησιμοποίησαν τανκς, πολεμικά αεροσκάφη και ελικόπτερα για να προσπαθήσουν να ανατρέψουν την κυβέρνηση του Ερντογάν.
«Ένα πολύ πικρό διαζύγιο»
Όμως οι σχέσεις μεταξύ Ερντογάν και Γκιουλέν δεν ήταν πάντα τόσο εχθρικές.
Ο Ερντογάν ήταν κοντά στον Γκιουλέν για δεκαετίες και οι δύο ηγέτες βρίσκονταν σε κοινή αντίθεση με τις κοσμικές κεμαλικές δυνάμεις στην Τουρκία.
Μοιράζονταν επίσης τον στόχο της μετατροπής της Τουρκίας σε ένα κράτος «τουρκικού εθνικισμού με μια πολύ ισχυρή, συντηρητική θρησκευτικότητα» στον πυρήνα του, σύμφωνα με τον Άριελ Σάλτσμαν, αναπληρωτή καθηγητή Ισλαμικής και παγκόσμιας ιστορίας στο Queen’s University στον Καναδά.
Ο Ερντογάν και ο Γκιουλέν ήταν «συνεργάτες στην προσπάθεια να αναλάβουν την εξουσία για δεκαετίες», είπε ο Σάλτσμαν.
Οι ηγέτες μοιράζονταν μια κοινή αντίθεση με τις κεμαλικές δυνάμεις στην Τουρκία για πολλά χρόνια, και παρόλο που δεν μπήκε ο ίδιος στην πολιτική, ο Γκιουλέν υποστήριξε το ΑΚΡ –και έτσι κινητοποίησε τους οπαδούς του– όταν το κόμμα ιδρύθηκε και αργότερα ανέβηκε στην εξουσία.
Μέλη του κινήματος Γκιουλέν συνδέονταν επίσης με δύο αξιοσημείωτες υποθέσεις στην Τουρκία –τις έρευνες Ergenekon και Sledgehammer– που εξέταζαν εικαζόμενες απόπειρες ανατροπής της κυβέρνησης του AKP και του Ερντογάν.
Η υπόθεση Ergenekon περιελάμβανε τη σύλληψη του Αχμέτ Σικ, ενός δημοσιογράφου που έγραψε ένα βιβλίο για το κίνημα Γκιουλέν και την υποτιθέμενη επιρροή που ασκούσε στις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας. Οι επικριτές λένε ότι η υπόθεση Ergenekon ήταν απλώς ένα πρόσχημα για να στοχοποιηθούν αντιφρονούντες.
«Είναι μια σύγχρονη, ισλαμική αδελφότητα», είπε ο Σάλτσμαν για την πρώιμη σχέση Γκιουλέν-Ερντογάν.
«Είχαν κοινά ενδιαφέροντα και ήταν συμπληρωματικά με πολλούς τρόπους», πρόσθεσε ο Σάλτσμαν.
Οι δεσμοί μεταξύ Ερντογάν και Γκιουλέν άρχισαν να ξεφτίζουν όταν οι Γκιουλενιστές στην αστυνομία και το δικαστικό σώμα «έγιναν λίγο υπερβολικά ανεξάρτητοι», είπε ο Σάλτσμαν, και επιδεινώθηκαν όταν ο ίδιος ο Γκιουλέν επέκρινε τον Ερντογάν για τον χειρισμό των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί το 2013.
Αργότερα εκείνο το έτος, ο Ερντογάν είπε ότι ο Γκιουλέν και οι υποστηρικτές του προσπαθούσαν να ρίξουν την κυβέρνησή του μέσω μιας έρευνας για διαφθορά που ενέπλεξε αρκετούς αξιωματούχους και επιχειρηματίες με δεσμούς με το AKP και οδήγησε στην παραίτηση υπουργών του AKP.
Η κυβέρνηση έχει επίσης κατηγορήσει μέλη του κινήματος Γκιουλέν για υποκλοπές κυβερνητικών αξιωματούχων.
Έκτοτε, ο Ερντογάν είχε επανειλημμένα δηλώσει ότι ο Γκιουλέν διοικεί ένα «παράλληλο κράτος» εντός της Τουρκίας και η κυβέρνησή του έχει πατάξει τα ιδρύματα που συνδέονται με τον Γκιουλέν, συμπεριλαμβανομένης της δημοφιλούς εφημερίδας Zaman και της Bank Asya.
«Νομίζω ότι η ιδέα ότι θα υπήρχε κάποιος που θα αμφισβητούσε τον Ερντογάν, ο οποίος διαφωνούσε ελαφρώς μαζί του, με τις ιδέες και τις μεθόδους του, οδήγησε σε αυτή την αντιπαράθεση, η οποία κατέληξε στην εξαγορά από το κράτος όλων των βιομηχανιών που σχετίζονται με τον Γκιουλέν», είπε ο Σάλτσμαν.
«Είναι πραγματικά ένα πολύ πικρό διαζύγιο», πρόσθεσε.
Η απόπειρα πραξικοπήματος
Ο Γκιουλέν αρνήθηκε κατηγορηματικά την ανάμειξή του στο αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία και οι υποστηρικτές του απέρριψαν τις κατηγορίες ως γελοίες και πολιτικά υποκινούμενες. Η Τουρκία έβαλε τον Γκιουλέν στη λίστα με τους καταζητούμενους και ζήτησε την έκδοσή του, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες έδειξαν μικρή διάθεση να τον στείλουν πίσω, λέγοντας ότι χρειάζονται περισσότερα στοιχεία. Ο Γκιουλέν δεν κατηγορήθηκε ποτέ για έγκλημα στις ΗΠΑ και κατήγγειλε με συνέπεια την τρομοκρατία καθώς και τους πραξικοπηματίες.
Στην Τουρκία, το κίνημα του Γκιουλέν — μερικές φορές γνωστό ως Χιζμέτ, στα τουρκικά η «υπηρεσία» — υπέστη ευρεία καταστολή. Η κυβέρνηση συνέλαβε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους για την υποτιθέμενη σχέση τους με το πραξικόπημα, απέλυσε περισσότερους από 130.000 ύποπτους υποστηρικτές από δημόσιες υπηρεσίες και περισσότερους από 23.000 από τον στρατό και έκλεισε εκατοντάδες επιχειρήσεις, σχολεία και οργανισμούς μέσων ενημέρωσης που συνδέονται με τον Γκιουλέν.
Ο Γκιουλέν χαρακτήρισε την καταστολή κυνήγι μαγισσών και κατήγγειλε τους ηγέτες της Τουρκίας ως «τύραννους».
«Ο τελευταίος χρόνος με βασανίζει καθώς εκατοντάδες χιλιάδες αθώοι Τούρκοι πολίτες τιμωρούνται απλώς και μόνο επειδή η κυβέρνηση αποφασίζει ότι είναι κατά κάποιο τρόπο “συνδεδεμένοι” με εμένα ή το κίνημα Χιζμέτ και αντιμετωπίζει αυτή την υποτιθέμενη σύνδεση ως έγκλημα», είπε στην επέτειο του ενός έτους από το αποτυχημένο πραξικόπημα.
Ο Γκιουλέν κήρυττε ότι η θρησκεία και η επιστήμη θα μπορούσαν να πορεύονται χέρι-χέρι
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν γεννήθηκε στο Ερζερούμ, στην ανατολική Τουρκία. Η επίσημη ημερομηνία γέννησής του ήταν στις 27 Απριλίου 1941, αλλά οπαδοί του λένε ότι γεννήθηκε στην πραγματικότητα κάπου το 1938.
Εκπαιδευμένος ως ιμάμης, ο Γκιουλέν κέρδισε την προσοχή στην Τουρκία πριν από περίπου 50 χρόνια. Κήρυττε την ανεκτικότητα και τον διάλογο μεταξύ των θρησκειών και πίστευε ότι η θρησκεία και η επιστήμη μπορούσαν να συμβαδίσουν. Η πίστη του στη συγχώνευση του Ισλάμ με τις δυτικές αξίες και τον τουρκικό εθνικισμό χτύπησε τη χορδή των Τούρκων, κερδίζοντας εκατομμύρια οπαδούς.
Οι συνεργάτες του Γκιουλέν έχτισαν ένα χαλαρά συνδεδεμένο παγκόσμιο δίκτυο φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, επαγγελματικών ενώσεων, επιχειρήσεων και σχολείων σε περισσότερες από 100 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 150 σχολικών συγκροτημάτων που χρηματοδοτούνταν από τους φορολογούμενους σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Τουρκία, οι υποστηρικτές του διοικούσαν πανεπιστήμια, νοσοκομεία, φιλανθρωπικά ιδρύματα, μια τράπεζα και μια μεγάλη αυτοκρατορία μέσων ενημέρωσης με εφημερίδες και ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς.
Ο κληρικός ζούσε στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1999, όταν πήγε για να αναζητήσει ιατρική περίθαλψη.
Το 2000, με τον Γκιουλέν να βρίσκεται ακόμη στις ΗΠΑ, οι τουρκικές αρχές τον κατηγόρησαν ότι ηγήθηκε μιας ισλαμικής συνωμοσίας για την ανατροπή της κοσμικής μορφής διακυβέρνησης της χώρας και την ίδρυση ενός θρησκευτικού κράτους.
Μερικές από τις κατηγορίες εναντίον του βασίστηκαν σε μια ηχογράφηση στην οποία ο Γκιουλέν φέρεται να είπε στους υποστηρικτές ενός ισλαμικού κράτους να περιμένουν την ώρα τους: «Αν βγουν πολύ νωρίς, ο κόσμος θα τους ρίξει τα κεφάλια». Ο Γκιουλέν είπε ότι τα σχόλιά του που δημοσιοποιήθηκαν, ήταν εκτός πλαισίου.
Ο κληρικός δικάστηκε ερήμην και αθωώθηκε, αλλά δεν επέστρεψε ποτέ στην πατρίδα του. Κέρδισε μια μακρά δικαστική μάχη κατά της διοίκησης του τότε προέδρου Τζορτζ Μπους για να αποκτήσει μόνιμη διαμονή στις Η.Π.Α.
Ο Γκιουλέν, που σπάνια εμφανιζόταν δημόσια, ζούσε ήσυχα σε ένα ισλαμικό κέντρο. Κατείχε ένα μικρό διαμέρισμα στο αχανές συγκρότημα και έβγαινε ως επί το πλείστον μόνο για να δει γιατρούς για παθήσεις που περιελάμβαναν καρδιακές παθήσεις και διαβήτη, περνώντας μεγάλο μέρος του χρόνου του με προσευχή και διαλογισμό και δεχόμενος επισκέπτες από όλο τον κόσμο.
O Γκιουλέν δεν παντρεύτηκε ποτέ και δεν έκανε παιδιά. Δεν είναι γνωστό ποιος, κι αν κάποιος θα ηγηθεί του κινήματος. Πάντως, το CNN Turk δημοσιεύει τα ονόματα των επικρατέστερων υποψηφίων για τη διαδοχή του.
Οι υποψήφιοι για τη νέα ηγεσία
Τζεβντέτ Τούρκγιολου
Ο Τζεβντέτ Τούρκγιολου, γνωστός ως γενικός γραμματέας της FETO, είναι ένα από τα πιο κοντινά πρόσωπα του Γκιουλέν. Το κύρος και οι διασυνδέσεις του εντός της οργάνωσης τον καθιστούν ισχυρό υποψήφιο.
Μουσταφά Οζτζάν
Ένας άλλος σημαντικός υποψήφιος είναι ο Μουσταφά Οζτζάν, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις οικονομικές υποθέσεις της οργάνωσης και γνωστός ως το “χρηματοκιβώτιο”. Ο Οζτζάν έχει στα χέρια του την οικονομική δομή της FETO.
Οσμάν Σιμσέκ
Ο Οσμάν Σιμσέκ, υπεύθυνος της FETO για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διακρίνεται για την επιρροή του, ειδικά στον ψηφιακό τομέα.
Εκρέμ Ντουμανλί
Ο Εκρέμ Ντουμανλί, επικεφαλής των μέσων ενημέρωσης της οργάνωσης, είναι άλλος ένας υποψήφιος με σημαντική εμπειρία στις προπαγανδιστικές δραστηριότητες.
