Θα επιμείνουμε στην παρακολούθηση των θεμάτων που αφορούν την εξωτερική μας πολική και στις σημαντικές εξελίξεις στην περιοχή των Βαλκανίων, της Τουρκίας, της Μέσης Ανατολής και της ευρύτερης περιοχής ΜΕΝΑ.
Η ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ ασφαλώς επαναπροσδιορίζει αλλαγές στη χώρα του και διεθνώς υποχρεώνοντας την παγκόσμια κοινότητα να επικεντρωθεί χωρίς περισπασμούς στην εξέλιξή της συνεκτιμώντας την προτίμηση του εκλογικού σώματος στις ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος Τραμπ επανέρχεται στο ανώτατο αξίωμα της χώρας του με την προτίμηση της πλειοψηφίας, που γοητεύεται από την υπόσχεση για μία ισχυρότατη υπερδύναμη.
Η Ελλάδα παρακολουθεί πολύ προσεκτικά και με ιδιαίτερη πολιτική ωριμότητα όλες τις δηλώσεις του νέου Προέδρου των ΗΠΑ και των συνεργατών του προκειμένου να διαπιστώσει τον προσανατολισμό της υπερδύναμης, παραδοσιακού συμμάχου και μέλους του ΝΑΤΟ.
Αμερικανικές πιέσεις στην Άγκυρα
Διαπιστώνεται ότι στην αντίληψη της πολιτικής ηγεσίας των ΗΠΑ και της διοίκησης παραμένει ως προτεραιότητα για τις σχέσεις με την Τουρκία η ακύρωση κάθε συμφωνίας Άγκυρας – Μόσχας για τους S-400. Ήταν ο Πρόεδρος Τραμπ αυτός που αποφάσισε την αποβολή των Τούρκων από το πρόγραμμα των F-35 συνδέοντας το πρόγραμμα όχι μόνο με την άμεση ακύρωση των S-400, αλλά και με την επιστροφή τους στη Ρωσία.
Συμπληρωματικά τίθεται επίσης και το θέμα των δύο ρωσικών πυρηνικών εργοστασίων στην Τουρκία. Τα θεμελιώδη θέματα θα συνεχίσουν να διαμορφώνουν κατά προτεραιότητα τη σχέση της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα. Το πλαίσιο συνεργασίας παραμένει δύσκολο και επίπονο για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ επειδή η Τουρκία συνεχίζει να αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο, γεγονός που δεν αμφισβητείται από καμία γεωστρατηγικά σοβαρή χώρα.
Συριακές δυσχέρειες
Οι εξελίξεις στη Συρία στηρίχθηκαν από την Τουρκία, αλλά δεν παραγράφουν τις συμμαχίες που επέλεξε η Τουρκία καθ’ όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Ο Άχμεντ Αλ Σάρα επιλέγει να ενδυναμώσει πρωτίστως τις σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία χωρίς να απορρίπτει τη συνέχιση σοβαρών επαφών με την Άγκυρα, διαφοροποιούμενος όμως από το Ιράν και τις τρομοκρατικές ομάδες που συνεχίζουν να επιδιώκουν τη σύσταση ισλαμικού συστήματος σιιτικής έμπνευσης.
Η Τουρκία, παρά τις δηλώσεις αυξημένης συνεργασίας με το de facto καθεστώς της Δαμασκού, δυσκολεύεται πολύ από τη Συρία, που ζητά διακριτικά σταδιακή αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων από το έδαφός της συνομιλώντας και με τους Κούρδους που διεκδικούν αυξημένα δικαιώματα μέσα στη χώρα τους.
Αποτελεί πιθανώς ανακούφιση για την Άγκυρα η απομάκρυνση κάθε ιδέας απόσχισης συριακού εδάφους για τη δημιουργία αυτόνομης κουρδικής οντότητας στα σύνορα της Τουρκίας, που κατοικούνται από 27 εκατομμύρια Κούρδους και 10 εκατομμύρια Αλεβίτες.
Η επέκταση των ισραηλινών δυνάμεων στο έδαφος στη νότια Συρία δεν ανησυχεί ιδιαιτέρως την Τουρκία, επειδή θεωρεί ότι η αποδοχή από τη διεθνή κοινότητα της ζώνης ασφαλείας που ισχυρίζεται ότι δημιουργεί το Ισραήλ ίσως να δημιουργεί όρους αποδοχής και της ζώνης ασφαλείας που επιθυμεί να διατηρήσει η Τουρκία στα σύνορα με τη Συρία.
Δεν ισοπεδώθηκαν οι ιδεολογίες
Στις ανακατατάξεις των διεθνών συσχετισμών, στις αλλαγές στην ανατολική Μεσόγειο και στους νέους σχηματισμούς που πραγματοποιούνται στη Μέση Ανατολή, η Ελλάδα και η Κύπρος όχι μόνο διατηρούν τον ρόλο τους, αλλά αναλαμβάνουν και σημαντικές πρωτοβουλίες για τη σταθεροποίηση της περιοχής και την ανάπτυξη συνεργασιών γεωστρατηγικού και γεωοικονομικού χαρακτήρα.
Η θεωρία περί γεωεπιχειρηματιών προσδοκά, με ορολογία προσαρμοσμένη στις πραγματικότητες του 21ου αιώνα, να εξηγήσει ιστορικά την εξέλιξη του κόσμου με αποδοχή της πραγματικότητας που πάντοτε συμπεριλάμβανε την αξία των ιδεολογιών στην παγκόσμια διαδρομή. Άλλοτε οι θρησκείες, άλλοτε η βιομηχανική επανάσταση με τις κοσμοθεωρίες των συστημάτων παραγωγής και του ελέγχου των συντελεστών παραγωγής, του καπιταλισμού, του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού, της αναρχίας, προσδιόρισαν την πρόοδο και την ανάπτυξη των κοινωνιών μας.
Στα τέλη του 20ού αιώνα θεωρήθηκε ότι οι ιδεολογίες ισοπεδώθηκαν από την τεχνολογία και τον υλικό πραγματισμό. Όμως κανείς δεν μπόρεσε να παραβλέψει ότι οι θρησκείες συνέχιζαν να αποτελούν την ιδεολογική και πνευματική αναζήτηση των κοινωνιών. Δεν παραμερίστηκαν οι ιδεολογικές αναζητήσεις και οι πνευματικές ανησυχίες των ανθρώπων, καθημερινών, επιστημόνων, διανοητών.
● Το ισλαμικό κράτος στο Ιράν απέρριψε κάθε κοσμοθεωρία, αλλά επιβλήθηκε στον ιρανικό λαό, παρά την πλούσια πολιτισμική και πολιτιστική του διαχρονική εμπειρία, με τη φιλοσοφία της ισλαμικής θρησκείας.
● Η χριστιανική κοινωνία προσβλέπει για καταλαγή και ανακούφιση στους θρησκευτικούς της ηγέτες, τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον Πάπα, την ώρα που στο Ισλάμ η Σαουδική Αραβία αναγνωρίζεται ως το αδιαμφισβήτητο προσκύνημα όλων των Μουσουλμάνων και τα Ιεροσόλυμα ως η κοιτίδα συνεύρεσης των αβρααμικών θρησκειών.
Την αξία των θρησκειών αντιλήφθηκαν όλες οι ηγεσίες και άσκησαν πολιτική μέσα στους αιώνες για να φθάσουμε στην υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ. Ο Πρόεδρος Τραμπ στην πρώτη του θητεία εργάστηκε προς αυτήν την κατεύθυνση αισιοδοξώντας να αλλάξει τον κόσμο.
«Πρώτα η Αμερική»
Προφανώς οι επιλογές κάθε ηγέτη που καθοδηγεί τις υπερδυνάμεις δεν προσαρμόζεται απολύτως στις αντιλήψεις συμμάχων, εταίρων, φίλων και πολύ περισσότερο ανταγωνιστών. Όμως η αδυναμία άμεσης αντίληψης των προτεραιοτήτων των μεγάλων δυνάμεων δεν μας αποτρέπει από την ανάλυση των συνεχών ενεργειών τους.
Από την παρακολούθηση των γεγονότων διαπιστώνεται ότι οι ΗΠΑ επιλέγουν δράσεις που καθιστούν τις ΗΠΑ πρώτες στο διεθνές περιβάλλον συμπεριλαμβάνοντας στον γεωστρατηγικό τους προγραμματισμό και τις επιδιώξεις των συμμάχων τους. Πολλές φορές χρειάστηκε να παρέμβει η Ουάσιγκτον για να εξισορροπήσουν σχέσεις μεταξύ ΝΑΤΟϊκών συμμάχων, και όχι μόνο Ελλάδας και Τουρκίας.
● Από πολύ νωρίς επισημάνθηκε στη Γερμανία από τις ΗΠΑ ότι οι ενεργειακές επιλογές του Βερολίνου δημιουργούσαν προβλήματα στην ευρωατλαντική στρατηγική, αλλά και μονοπωλιακές καταστάσεις που έθιγαν τις αρχές της ελεύθερης οικονομίας.
● Στον ανταγωνισμό των γεωστρατηγικών σχηματισμών η Ρωσία εκμεταλλεύθηκε τις δυνατότητες της ελεύθερης αγοράς, την αγωνία της Γερμανίας για κυριαρχία στη διεθνή και ευρωπαϊκή οικονομία καθώς και τη «μεγαλομανία» της Τουρκίας να αναδειχθεί σε περιφερειακή ΝΑΤΟϊκή δύναμη, που θα ηγηθεί στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο.
● Η Άγκυρα, διαβάζοντας με λάθος τρόπο τα γεγονότα, θεώρησε ότι το συμμαχικό ατόπημα απόκτησης υπερόπλου από τη Ρωσία ήταν αντίστοιχο των αγορών συμβατικών οπλικών συστημάτων από τη Μόσχα και την αγορά των S-300 από την Κύπρο. Ο Πρόεδρος Ερντογάν παρέβλεψε ότι η Κύπρος δεν ήταν σύμμαχος στο ΝΑΤΟ και βεβαίως δεν συμμετείχε σε προγράμματα συμπαραγωγής αμερικανικών υπερόπλων.
Ξεπερνώντας κάθε όριο συμμαχικής συμπεριφοράς εξασφάλισε στη Ρωσία δύο πυρηνικά εργοστάσια σε ΝΑΤΟϊκό έδαφος και συνεργάστηκε στενά με την ισλαμική τρομοκρατία στη Μέση Ανατολή καταβάλλοντας με συνεχείς επιχειρήσεις τους Κούρδους της Συρίας, όχι μόνο συμμάχους των ΗΠΑ και του Ισραήλ, αλλά και ανάχωμα ανάσχεσης κάθε τρομοκρατικού επεκτατισμού του Ισλαμικού Κράτους.
Σίγουρα ο Πρόεδρος Τραμπ φιλοδοξεί να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, να φέρει εγγύτερα τη Ρωσία στην Ουάσιγκτον στον ανταγωνισμό με την Κίνα, να συμπεριλάβει την Τουρκία σε κάθε αμερικανικό και ΝΑΤΟϊκό σχεδιασμό, όμως από την πολιτική του διαδρομή προκύπτει ότι ως ο 47ος Πρόεδρος των ΗΠΑ δεν παραβλέπει σημαντικές παραμέτρους που πραγματικά επιβεβαιώνουν την πολιτική του διακήρυξη «Πρώτα οι ΗΠΑ».
Ζητούμενο η ισορροπία
Η Αθήνα συγκαταλέγεται μεταξύ των ολίγων που με συνέπεια υποστηρίζουν το αμυντικό πρόγραμμα του ΝΑΤΟ επιλέγοντας πολιτικές που προωθούν την ευρωατλαντική στρατηγική. Η Ελλάδα διευρύνει στρατηγικές και οικονομικές συμμαχίες με χώρες πέραν του ΝΑΤΟ, αναπτύσσει πρωτοβουλίες και κοινές ασκήσεις στις οποίες συμμετέχουν Κύπρος, Ισραήλ, Ιορδανία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία και βεβαίως η Αίγυπτος.
Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. δημιούργησε μία νέα αμυντική διάσταση στην περιοχή μας χωρίς να χρειάζεται ακόμη η Κύπρος να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Αξιοποιώντας την πραγματικότητα που διαμορφώνεται στην περιοχή Λευκωσία, Ουάσιγκτον και Παρίσι ανέπτυξαν ιδιαίτερες πρωτοβουλίες οικονομικού και αμυντικού χαρακτήρα που εδραιώνουν, ακριβώς τη στιγμή που ανακύπτει επιτακτικά η ανάγκη, τη νέα ευρωατλαντική γεωστρατηγική προοπτική.
Όταν η Τουρκία με τις επιλογές της έδειξε ότι η προωθητική αξία και η πραγματικότητά της στην Ασία ξέφευγε από τις προτεραιότητες της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, διαπιστώθηκε ότι ο νέος δυτικότερος άξονας από τον Βορρά μέχρι την Κύπρο έφερνε τον κόσμο που αγωνίζεται για συγκλίσεις εγγύτερα στο Ισραήλ, στην Παλαιστίνη, στη Συρία, στην περιοχή ΜΕΝΑ, στις σημαντικές πηγές ενέργειας, όλων των μορφών, και στους αγωγούς όδευσης της διπλής φοράς προς και από την Ε.Ε.
Από τις 20 Ιανουαρίου 2025 οι ΗΠΑ έχουν εκλεγμένο Πρόεδρο τον Ντόναλντ Τραμπ στην ανώτατη πολιτειακή αρχή και τη διοίκηση της χώρας να μεριμνά για τις εσωτερικές προτεραιότητες και τις διεθνείς επιλογές. Η διεθνής κοινότητα, αποδεχόμενη το δημοκρατικό αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών, οφείλει να διατηρήσει τις σχέσεις ισορροπίας και να αποκαταστήσει τη διεθνή σταθερότητα.
Αθήνα και Λευκωσία, με απόλυτη συνείδηση των πολιτικών και γεωστρατηγικών προοπτικών, επιλέγουν να παραμένουν παρούσες στη διαμόρφωση του κόσμου με πλήρη αντίληψη των πραγματικών τους δυνατοτήτων χωρίς να παραμερίζουν τους εθνικούς στόχους για να εξασφαλίσουν την εύνοια ή την προνομιακή μεταχείριση οποιουδήποτε.
Με εμπειρίες από το δύσκολο και σκληρό παρελθόν των διεθνών σχέσεων συντάσσονται με τη διεκδίκηση του κοινού συμφέροντος, επειδή η ιστορική στιγμή στην οποία συμμετέχουμε τείνει σε επίπονες, αλλά κατά συλλογική προτεραιότητα συγκλίσεις.
* Ο Θεόδωρος Ι. Θεοδώρου είναι πρέσβης ε.τ.
