Νεντ Λουντ, ένας ήρωας – φάντασμα και το κίνημα των Λουδιτών – 1812
Οι εργατικές εξεγέρσεις ενάντια στην εισαγωγή των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία κράτησαν πάνω από δύο αιώνες, με αποκορύφωμα το περίφημο κίνημα των Λουδιτών
Ήδη από τον 17ο αιώνα είχαν αρχίσει οι έντονες αντιδράσεις των εργατών ενάντια στην εισαγωγή των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία. Χαρακτηριστικά σημειώνει ο Μαρξ στο πρώτο μέρος του Κεφαλαίου του: «Όλη σχεδόν η Ευρώπη γνώρισε τον 17ο αιώνα εξεγέρσεις εργατών ενάντια στη λεγόμενη Bandmuhle (αργαλειός ταινιών), που λέγεται και Schnurmuhle ή Muhlenstuhl, μια μηχανή που υφαίνει κορδέλες και σιρίτια. Στα τέλη του πρώτου τρίτου του 17ου αιώνα ο εξεγερμένος όχλος κατέστρεψε ένα ατμοκίνητο πριονιστήριο, που είχε κατασκευάσει ένας Ολλανδός κοντά στο Λονδίνο. Ακόμα και στις αρχές του 18ου αιώνα οι υδροκίνητες πριονιστικές μηχανές μόλις και μετά βίας κατάφεραν να υπερνικήσουν τη λαϊκή αντίσταση, που την υποστήριζε το Κοινοβούλιο. Όταν το 1758 ο Έβερετ κατασκεύασε την πρώτη υδροκίνητη κουρευτική μηχανή, τη μηχανή αυτή την έκαψαν μερικές εκατοντάδες εργάτες που έμειναν χωρίς δουλειά».
Οι πρώτες αντιδράσεις
Οι εντυπωσιακές αλλαγές που εισήγαγαν στον τρόπο παραγωγής οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες σκόρπισαν τον τρόμο στους εργάτες, οι οποίοι πίστευαν ότι θα αντικατασταθούν από τις μηχανές. Έτσι, σημειώθηκαν δυναμικές αντιδράσεις στην επέλαση των μηχανών, που ξεπερνούσαν κατά πολύ τις παραδοσιακές στάσεις εργασίας και σύντομα έλαβαν ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Συχνά οι αντιδράσεις αυτές έπαιρναν τα χαρακτηριστικά της ατομικής τρομοκρατίας, των προσωπικών αντεκδικήσεων και των βίαιων εκδηλώσεων, που απέβλεπαν στην καταστροφή των ίδιων των μηχανημάτων. Ήδη από το 1798 οι βιομήχανοι διαμαρτυρήθηκαν στο Κοινοβούλιο ότι δέχονταν απειλές κατά της ζωής τους από τους υφαντές, οι οποίοι τους απειλούσαν επί πλέον ότι θα κάψουν τα σπίτια τους και τις βιοτεχνίες τους, αν δεν δέχονταν τους όρους τους. Στα 1733 πάλι καταγράφεται ένα περιστατικό όπου μικροτεχνίτες και εργάτες γκρέμισαν το σπίτι του Τζ. Κέι, εφευρέτη της «ιπτάμενης σαΐτας».
Αυτού του είδους οι κινητοποιήσεις κατά μια ευρεία έννοια αποτελούσαν ένα σύνηθες είδος «συλλογικής διαπραγμάτευσης» και στους δύο επόμενους αιώνες που ακολούθησαν. Έτσι ολόκληρο τον 18ο αιώνα αλλά και στο πρώτο μισό του 19ου παρατηρούνται φαινόμενα κινητοποιήσεων, διαδηλώσεων, καταστροφές μηχανών, τρομοκρατικές ενέργειες, που είχαν ως αποτέλεσμα να καταγραφούν άγριες δολοφονίες βιομηχάνων, καθώς και πυρπολήσεις εργοστασίων.
Νεντ Λουντ
Ένα εντυπωσιακό γεγονός που προκύπτει από αυτή την αλυσιδωτή σειρά αντιδράσεων είναι ότι γεννήθηκε ένα κίνημα. Σύμφωνα με την παράδοση, το 1779 σε ένα χωριό του Λεϊσεστερσάιρ κάποιος Νεντ Λουντ μπήκε σε ένα εργοστάσιο σε κατάσταση υστερίας και κατέστρεψε δύο πλεκτικές μηχανές. Από αυτόν – του οποίου η φυσική ύπαρξη αμφισβητείται – έλαβε το όνομά του το κίνημα των Λουδιτών.
Από τότε που κυκλοφόρησε αυτή η φήμη, η καταστροφή κάθε αργαλειού συνοδευόταν από τον μύθο του Νεντ Λουντ. Έτσι το 1811-12 συνειδητά υιοθετήθηκε το όνομά του ως σύμβολο αντίστασης κατά των μηχανών που «βλάπτουν την κοινότητα». Στο εξής οι ανακοινώσεις των Λουδιτών έφεραν την υπογραφή του στρατηγού Λουντ, μια υπογραφή που εξέφραζε και εκπροσωπούσε το συλλογικό ψευδώνυμο του κινήματος κατά των μηχανών. Σύντομα το κίνημα αυτό ενδυναμώθηκε τόσο, ώστε να απειλεί τις κυρίαρχες τάξεις μέσα από διάφορες προκηρύξεις που κυκλοφορούσε! Να τι αναφέρεται σε μια χαρακτηριστική προκήρυξή τους:
«Δεν θα καταθέσουμε ποτέ τα όπλα μέχρις ότου η Βουλή των Κοινοτήτων να υιοθετήσει νόμο για να απομακρυνθούν όλες οι μηχανές οι οποίες είναι επιζήμιες για τις λαϊκές τάξεις και να ανακαλέσει τον νόμο για τον απαγχονισμό εκείνων που σπάζουν τις μηχανές. Όμως εμείς, δεν υποβάλλουμε απλώς αίτημα, αυτό δεν αρκεί – πρέπει να πολεμήσουμε.
Υπογράφεται από τον στρατηγό του στρατού των Εκδικητών
Νεντ Λουντ, γραμματέας.
Εκδικητές για πάντα.
Αμήν!».
Η δράση των Λουδιτών
Το λουδίτικο κίνημα έδρασε στις κομητείες εκείνες, στις οποίες κατά το παρελθόν είχε γεννηθεί ο θρύλος του Ρομπέν των Δασών, ενός ιδιότυπου προστάτη των φτωχών. Στην καρδιά λοιπόν της Βρετανίας, εκεί όπου βρίσκονται οι κομητείες Γιορκσάιρ, Λανκασάιρ, Τσεσάιρ, Ντερμπισάιρ και Νοτιγχαμσάιρ, γεννήθηκε και έδρασε το κίνημα αυτό, που είχε ως βασικό του στόχο να σταματήσει την εισαγωγή των μηχανών στην παραγωγική διαδικασία. Το κίνημα αυτό έλαβε χαρακτήρα τολμηρό και άγριο, χωρίς προηγούμενο ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις της χώρας.
Τους πρώτους μήνες του 1811 ο «Στρατός των Εκδικητών» υπό τον «στρατηγό Λουντ» απέστειλε τις πρώτες απειλητικές επιστολές στους βιομήχανους του Νότιγχαμ. Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς σημειώθηκαν αρκετές επιθέσεις εναντίον μηχανών και εργοστασίων στην ίδια πόλη. Η αντίδραση των τοπικών αρχών του Νότιγχαμ στη δράση των Λουδιτών υπήρξε άμεση: προσέλαβαν 400 αστυνομικούς ειδικευμένους στην προστασία των εργοστασίων και προσέφεραν αμοιβή 50 στερλινών σε όποιον έδινε χρήσιμες πληροφορίες σχετικές με τη δράση τους.
Τον Φεβρουάριο του 1812, η τότε κυβέρνηση των Τόρις κατέθεσε νομοσχέδιο που ζητούσε την παραδειγματική τιμωρία όσων κατέστρεφαν εργοστάσια και μηχανές. Σε αυτό το νομοσχέδιο αντέδρασε ο λόρδος Βύρων εκφωνώντας έναν εμπνευσμένο λόγο, στον οποίο προσπαθούσε να καταστήσει κατανοητούς τους λόγους που ωθούσαν τους Λουδίτες σε αυτές τις ενέργειες. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο οι Λουδiτες, που δεν πτοήθηκαν από το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο που τους αφορούσε, οργάνωσαν μια σειρά επιθέσεων εναντίον των εργοστασίων στο Χάλιφαξ, το Λιντς κ.α.
Η πιο σημαντική σύγκρουση που έφερε τους Λουδίτες αντιμέτωπους με τους φύλακες των εργοστασίων σημειώθηκε τον Απρίλιο του ίδιου έτους, όταν 150 κάτοικοι του Γιορκσάιρ, οπλισμένοι με διάφορα αυτοσχέδια όπλα, επιτέθηκαν στο πολυώροφο κτήριο του υφαντουργείου Rawfolds Mill, το οποίο ανήκε σε έναν μισητό βιομήχανο. Η επίθεση αποκρούστηκε και οι Λουδίτες είχαν στις τάξεις τους δύο νεκρούς. Λίγες μέρες αργότερα τραυμάτισαν θανάσιμα τον βιομήχανο Γ. Χόρσφαλ. Για την επίθεση στο Rawfolds Mill όσο και για τη δολοφονία του Γ. Χόρσφαλ οι τοπικές αρχές συνέλαβαν πάνω από εκατό υπόπτους. Από αυτούς, τρεις εκτελέστηκαν για τον φόνο του βιομήχανου και δεκατέσσερις απαγχονίστηκαν για την επίθεση στο εργοστάσιο. Οι επιθέσεις αυτού του τύπου αλλά και οι απειλές εναντίον των μελών του Κοινοβουλίου δεν έλειψαν κατά τους επόμενους μήνες, με αποτέλεσμα οι Λουδίτες να βρεθούν αντιμέτωποι με τις αρχές που ήδη άρχισαν να παίρνουν στα σοβαρά τα μέτρα τους προκειμένου να τους αντιμετωπίσουν.
Η κριτική των Μαρξ και Ένγκελς
Από νωρίς οι δυο μεγάλοι θεωρητικοί του εργατικού κινήματος ήταν επιφυλακτικοί απέναντι σε τέτοιου είδους αντιδράσεις. Χαρακτηριστικά στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» αναφέρουν σχετικά ότι τέτοιες κινήσεις στην ουσία έστρεφαν το εργατικό κίνημα στο παρελθόν σα να αναπολούσαν το καθεστώς του μεσαιωνικού εργάτη. «Οι εργάτες στρέφουν τις επιθέσεις τους όχι μονάχα ενάντια στις αστικές σχέσεις παραγωγής, τις στρέφουν ενάντια και στα ίδια τα εργαλεία παραγωγής. Κατέστρεψαν τα ξένα εμπορεύματα που τους συναγωνίζονται, σπάνε τις μηχανές, καίνε τα εργοστάσια και προσπαθούν να κατακτήσουν ξανά τη χαμένη θέση του μεσαιωνικού εργάτη».
Τέλος, τις «λουδίτικες» αντιδράσεις ενάντια στην εισαγωγή των μηχανών ενστερνίστηκαν και οι αγρότες, οι οποίοι διαμαρτύρονταν για την εισαγωγή των μηχανών στην αγροτική παραγωγή. Και αυτοί προχώρησαν σε πράξεις καταστροφής των μηχανών, όπως και σε εμπρησμούς. Περίφημες έμειναν στην Ιστορία οι εκδηλώσεις του «Κάπτεν Σουίνγκ» σε μια σειρά από κομητείες το 1830, όπου σημειωθήκαν πάνω από 300 εμπρησμοί και καταστροφές μηχανών.
