Carlos Fonseca
Μουσείο φυσικής ιστορίας
Μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελ.: 466
Ο Κάρλος Φονσέκα, με καταγωγή από την Κόστα Ρίκα, πρωτοσυστήθηκε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το 2014 μέσω των εκδόσεων Καστανιώτη με το εντυπωσιακό του μυθιστορηματικό ντεμπούτο «Ο συνταγματάρχης δεν έχει πού να κλάψει», ένα έργο με το οποίο καθιερώθηκε ως μια νέα δυνατή φωνή της λατινοαμερικανικής πεζογραφίας. Ήδη θεωρείται από τους πιο υποσχόμενους νέους συγγραφείς σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ έχει τιμηθεί δύο φορές με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της χώρας του. Και πώς αλλιώς, άλλωστε, όταν δάσκαλός του υπήρξε ο μέγας Ρικάρντο Πίλια, ενώ οι επιρροές του ήταν και είναι κάποια από τα ιερά τέρατα της γραφής, όπως ο Μπόρχες, ο Ντελίλο, ο Μπολάνιο κι ο Ενρίκε Βίλα Μάτας.
Το «Museo animale» είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του Φονσέκα που κυκλοφόρησε στη Λατινική Αμερική το 2017 και πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, υπό τον τίτλο «Μουσείο φυσικής ιστορίας». Ατμοσφαιρικό, μυστηριώδες, φιλόδοξο, πολυεπίπεδο, ογκώδες (διαβάζεται όμως με αμείωτο ενδιαφέρον), ένα καλειδοσκόπιο προσώπων, γεγονότων και εποχών που ακολουθεί ένα γραμμικό αφηγηματικό μονοπάτι, αλλά συχνά παρεκκλίνει της πορείας του και κάνει ιλιγγιώδεις διαδρομές στον χώρο και τον χρόνο. Ο Φονσέκα έχει δημιουργήσει ένα πολύ σημαντικό έργο, που ξεφεύγει από την πεπατημένη των σύγχρονων μυθιστορημάτων, έναν λογοτεχνικό γρίφο για δυνατούς λύτες με λαβύρινθους και στενά περάσματα συνδεδεμένα μεταξύ τους με μια κλωστή αντοχής.
Το «Μουσείο φυσικής ιστορίας» είναι ένα παιχνίδι ακροβασίας μεταξύ φιλοσοφίας, γεωγραφίας, ανθρωπογεωγραφίας, ιστορίας, ντοκουμέντου, με απίστευτη αφηγηματική ροή, που σπάει τον χρόνο σε κομμάτια και σκαλίζει ζητήματα ταυτότητας, πίστης, ψεύδους και αλήθειας, ζητήματα που αφορούν την τέχνη, την γραφή – το πέταγμα και το ναυάγιό της –, το πέρασμα του χρόνου, τον άνθρωπο και τις μεταμφιέσεις του, την εξαπάτηση, τη φιλοδοξία καθώς και το γεγονός πως οι ιστορίες που αφηγούμαστε ή μας αφηγούνται άλλοι, μπορεί να εξελιχθούν σε ιστορίες καταστροφής, το πώς η κάθε αρχή μπορεί να σημαίνει ένα τέλος, μια αποκάλυψη, μια επανάληψη.
Αυτό λοιπόν το παθιασμένο και ιλιγγιώδες μυθιστόρημα ιδεών – που ο Φονσέκα κατασκεύασε με δεξιότητα και ευρηματικότητα φτιάχνοντας μικρές ιστορίες που εμβολίζονται στην εξέλιξη της κεντρικής ιστορίας – κινείται σε πυρετώδη ρυθμό και σε διάφορες γεωγραφίες (Πουέρτο Ρίκο, Νέα Υόρκη, Μεξικό κι από εκεί σε μια αχανή ζούγκλα της Λατινικής Αμερικής), και αποτελεί μια πολυσέλιδη και συγκλονιστική αλληγορία για την εποχή μας, όπου η πίστη, η ελπίδα, η ιδεολογία, η ουτοπία και τα όρια μεταξύ τέχνης – πραγματικότητας αλλοιώνονται λόγω κούφιων συμβολισμών, ολογραμμάτων, ψευδών ειδήσεων και ψεύτικων προσωπείων. Και οι χαρακτήρες του έργου, γυρεύοντας μια απόδραση απ’ το παρελθόν και το παρόν τους κι έναν δρόμο προς την ανωνυμία, κινούνται σε ομόκεντρους κύκλους.
Λίγο πριν από την άφιξη της νέας χιλιετίας, ένας μουσειολόγος με καταγωγή από την Καραϊβική, που εργάζεται στο Μουσείο Νιού Τζέρσεϊ, δέχεται απρόσμενα πρόσκληση από μια σχεδιάστρια μόδας, η οποία του ζητά να συνεργαστεί μαζί του για να διοργανώσουν μια παράξενη έκθεση που θα ξεφεύγει από το τυπικό πλαίσιο μιας απλής επίδειξης μόδας και ουσιαστικά θα είναι ένα event που θα ενώνει τον κόσμο του styling με το ζωικό βασίλειο και την αορατότητα. Παρά τις συχνές τους συναντήσεις και τις συζητήσεις τους, η συνεργασία τους δεν αποδίδει καρπούς.
Εφτά χρόνια μετά, η σχεδιάστρια μόδας πεθαίνει. Ο μουσειολόγος (που είναι κι ο αφηγητής και το κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος) ανακτά το αρχείο της ναυαγισμένης συνεργασίας τους κι έρχεται αντιμέτωπος με ένα πλήθος ερωτημάτων και γρίφων. Τα όσα φτάνουν στα χέρια του ως κληρονομιά από τη μυστηριώδη σχεδιάστρια τον οδηγούν στην ομίχλη του παρελθόντος της. Ζητώντας βοήθεια από τον στενό του φίλο και δημοσιογράφο Τανκρέδο, ο πρωταγωνιστής μπαίνει βήμα βήμα στα ερεβώδη κομμάτια ζωής της ιδιόρρυθμης καλλιτέχνιδας που, ενώ τη γνώρισε με το όνομα Τζιοβάνα Λούξεμπουργκ, τελικά το πραγματικό της όνομα είναι Καρολάιν Τολεδάνο. Εκείνη πια είναι νεκρή, άρα ο μουσειολόγος καλείται να ανασυνθέσει μια συνομιλία που λείπει και να βρει την άκρη ενός σπασμένου νήματος.
Πατέρας της Τζιοβάνα ήταν ο Γιόαβ Τολεδάνο, διάσημος φωτογράφος μόδας που ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα την επικίνδυνα όμορφη Βιρτζίνια Μακάλιστερ, μοντέλο, η οποία άλλαξε το όνομά της σε Βιβιάνα Λούξεμπουργκ. Καρπός του παράφορου έρωτά τους ήταν η Τζιοβάνα / Καρολάιν. Οι δυο τους, Γιόαβ και Βιρτζίνια (η οποία ήταν απόγονος του στρατηγού Γουίλιαμ Σέρμαν, γνωστού για την τακτική της «καμένης γης»), μαζί με τη μικρή τους κόρη εγκατέλειψαν τα φώτα της δημοσιότητας και την άνετη ζωή τους και ξεκίνησαν μια περιπλάνηση ώς την άκρη του κόσμου, ανάμεσα σε σκοτεινά φυλλώματα, τόπους έξω απ’ τον χάρτη, στη Γη του Πυρός, σε ένα ατέλειωτο ταξίδι ανάμεσα στη φάρσα και την τραγωδία, στην αλήθεια και το ψέμα, στην πραγματικότητα και την οφθαλμαπάτη.
Από κει και πέρα, όλα δρουν και εκτυλίσσονται ανεξέλεγκτα, με ξέφρενη ταχύτητα, με τους κεντρικούς χαρακτήρες σαν άγρια πουλιά στη ζούγκλα του χρόνου να αλλάζουν πρόσωπα και ταυτότητα, να κρύβονται από τον εαυτό τους φορώντας μάσκες, ακολουθώντας χωριστούς άγνωστους δρόμους, με την οπτική του καθενός να συνυφαίνεται με ένα πλήθος γεγονότων, συναντήσεων, ψευδαισθήσεων που καταρρέουν, ιστοριών σε παράλληλες πορείες και με τη διασταύρωση προσώπων όπως ο υποδιοικητής Μάρκος (άλλη μια κεντρική φιγούρα του μυθιστορήματος), μια μανιώδης αναγνώστρια εφημερίδων σε ένα μπαρ, ένας άνδρας που διαβάζει μέσα στη ζούγκλα, ένας συλλέκτης νησιών κι ένας επτάχρονος μάντης που οραματίζεται μια σκηνή Αποκάλυψης, με μια συνάντηση με τη νύχτα που είναι η πιθανότητα ενός κόσμου πίσω απ’ τον κόσμο. Με την ώρα του ανθρώπου, την ώρα της Γης, την ώρα των θεών, του πάντα, του παντού και του πουθενά, με ένα γράμμα από το παρελθόν που δεν φτάνει ποτέ στο παρόν.
Η Αγγελική Βασιλάκου μετέφρασε – όπως πάντα – εξαίρετα, με λεπτομέρεια και δεξιοτεχνία, αυτό το σπουδαίο μυθιστόρημα που ενώνει τις ιδέες, την πολιτική πραγματικότητα, τη σχέση φύσης και τέχνης, την έννοια της ταυτότητας, την προσδοκία της διαδρομής, την επιθυμία απόδρασης από τον αληθινό εαυτό, την ορατότητα και την αορατότητα των πραγμάτων, την ομορφιά που είναι ο καθρέφτης της καταστροφής. Κι όλα τα παραπάνω, ενωμένα, καλοφτιαγμένα σκηνικά μιας μεγάλης λογοτεχνικής γιορτής με οικοδεσπότη – δημιουργό τον υπερταλαντούχο Κάρλος Φονσέκα.
