Το μεγαλύτερο λάθος που έκαναν οι αντίπαλοι του Κώστα Σημίτη ήταν ότι τον υποτιμούσαν συστηματικά, αλαζονικά και τελικά ανόητα.
Από τη δεκαετία του 1970, όταν είχε διαχωρίσει τη θέση του από την συνθηματική αντίληψη «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», τού είχαν κολλήσει την ετικέτα του «δεξιού». Ειδικά σε εκείνο το… «αριστερό» ΠΑΣΟΚ και της… επαγγελίας «για τον σοσιαλισμό αγωνιζόμαστε σύντροφοι», η λέξη και μόνο «δεξιός» δεν ήταν απλά μία ρετσινιά, αλλά ισοδυναμούσε με βρισιά.
Ο Σημίτης ήταν ο άνθρωπος που οι αντίπαλοί του στο ΠΑΣΟΚ λάτρευαν να του επιτίθενται, ακόμα και να τον μισούν.
Μαζί με το «δεξιός» τον… πατεντάρισαν και ως… «λογιστή» ή έστω «διαχειριστή». Κάποιοι παραδέχονταν ότι είναι μεν «καλός», αλλά για την… Ελβετία, όχι για την Ελλάδα.
Αργότερα, όταν ανέβασε στροφές στις προσωπικές του φιλοδοξίες και άρχισε να θεωρείται ως δελφίνος, ιδίως με την εμφάνιση της ομάδας των «4», τον χαρακτήρισαν «υπονομευτή».
Και σε κάθε περίπτωση όμως, η ισχυρή κομματική νομενκλατούρα, ή αλλιώς το βαθύ ΠΑΣΟΚ θεωρούσε ότι ο Σημίτης δεν είχε καμία ελπίδα να ηγηθεί του ΠΑΣΟΚ. Στον κομματικό μύθο έχει μείνει η θεωρία ότι «εάν ζούσε ο Γεννηματάς τον καιρό της διαδοχής του Ανδρέα, τότε θα ήταν εκείνος ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης». Ακόμα κι αν έχουν δίκιο και δεν πρόκειται απλώς για μία βολική ιστορική καταφυγή, δεν αλλάζει το αξίωμα ότι η ιστορία δεν γράφεται με αν.
Μάλιστα οι αντίπαλοι του Κώστα Σημίτη στο ΠΑΣΟΚ συνέχιζαν να υποτιμούν τις πολιτικές του δυνατότητες ακόμα και αφότου έγινε πρωθυπουργός. Για πολλούς από αυτούς ήταν τόσο «ξένο σώμα» και τον μετρούσαν ως «μικρό πολιτικό», που δεν μπορούσαν να αποδεχθούν καν την εκκωφαντική ήττα του παραδοσιακού κομματικού μηχανισμού και την ανάδειξη του Σημίτη σε ηγετική μορφή μετά τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Αυτό που δεν κατάλαβαν ποτέ και δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν οι αντίπαλοί του ήταν ότι ο Κώστας Σημίτης δεν ήταν απλά ένας πολιτικός με σαφές πολιτικό κα ιδεολογικό στίγμα, αλλά ότι επρόκειτο για μία περίπτωση μεθοδικού και αποφασιστικού ανθρώπου. Που μελετούσε τις κοινωνικές συνθήκες και τις μεταβολές όσο ίσως κανείς εντός του ΠΑΣΟΚ εκείνης της εποχής.
Και βέβαια το κρίσιμο λάθος όλων αυτών ήταν ότι δεν αντιλήφθηκαν πως μετά από μία περίοδο αμφιλεγόμενης διακυβέρνησης, όπου τον τόνο έδινε η «αυλή» της Δήμητρας Λιάνη Παπανδρέου και η θολή πορεία προς το… πουθενά, τα κριτήρια των πολιτών είχαν αλλάξει. Ενόψει του στοιχήματος για την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ, ο κεντρώος χώρος και το μεγαλύτερο κομμάτι της κεντροαριστεράς αναζητούσε μία ηγεσία χαμηλών τόνων και μία σοβαρή διαχείριση για τον συγκεκριμένο στόχο, ο οποίος είχε γίνει εθνικός, καθώς συμφωνούσε με αυτόν (καλώς ή κακώς δεν έχει σημασία) η μεγάλη πλειοψηφία της κοινής γνώμης.
Ελάχιστοι από το «βυζάντιο» της Χαριλάου Τρικούπη, που έβγαζε φλύκταινες στην ιδέα μίας αρχηγίας Σημίτη, είχαν αντιληφθεί όλη αυτή την κοινωνική μεταβολή και την αποστροφή στο απαράτ της κομματίλας και της Αγράμπελης.
Ο Σημίτης είχε φροντίσει να απευθυνθεί σε δύο κοινά, που «επικοινωνούσαν» τρόπον τινά μεταξύ τους και καθόρισαν τις εξελίξεις: Στην κοινωνία και κατ’ επέκταση στους… βουλευτές του ΠΑΣΟΚ – ελάχιστα τον ενδιέφερε αυτό καθαυτό το κομματικό σώμα του Κινήματος.
Με τις κινήσεις του ήδη από το 1994 και το 1995, είχε διαμορφώσει ένα προφίλ το οποίο απευθυνόταν στην κοινωνία και πέτυχε μία δημοφιλία και απήχηση, που διαμόρφωσε στην κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ την καταλυτική αίσθηση ότι «μόνο με τον Σημίτη θα ξανακερδίσουμε εκλογές».
Ο Σημίτης είχε κερδίσει την αναμέτρηση μεταξύ των βουλευτών στις 18 Ιανουαρίου του 1996 πολύ πριν μπουν στην αίθουσα Γερουσίας της Βουλής τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας του Κινήματος. Κι αυτό διότι η πλειοψηφία των βουλευτών είχαν εκτιμήσει πως μόνο με τον Σημίτη αρχηγό είχαν ελπίδες εκλογικής νίκης και επανεκλογής.
«Αποκορύφωμα της στρατηγικής ικανότητας είναι να υποτάξεις τον εχθρό χωρίς να δώσεις μάχη» έλεγαν τότε συνεργάτες του Σημίτη, επιστρατεύοντας τη φράση του Σουν Τζου για να εξηγήσουν τη στρατηγική του μετέπειτα πρωθυπουργού.
Το αποτέλεσμα ήταν… αριστοτεχνικό και αποτέλεσμα τόσο της στρατηγικής Σημίτη, όσο και της επιδίωξης που είχε η ισχυρή κομματική νομενκλατούρα: Η τράπουλα μοιράστηκε με προσεκτικό τρόπο: Ο Σημίτης κέρδισε μεν, αλλά χωρίς αέρα κυριαρχίας. Με σχετικά άνετο τρόπο μόνο στον β’ γύρο και αφού στον πρώτο υποχρεώθηκε σε ισοπαλία με τον Άκη Τσοχατζόπουλο. Στόχος εκείνης της πρώτης ψηφοφορίας ήταν να αποκλειστεί από το β’ γύρο μη αρεστός στο κομματικό απαράτ Γεράσιμος Αρσένης, ώστε να αναδειχθεί ως ο αντίπαλος πόλος του Σημίτη ο Τσοχατζόπουλος, ενόψει και του συνεδρίου.
Το παράδοξο είναι ότι η τακτική υποτίμησης του Σημίτη από τους ισχυρούς κομματικούς παράγοντες συνεχίστηκε και μετά την ανάδειξή του στην πρωθυπουργία.
Βλέποντας η Χαριλάου Τρικούπη ότι ο Σημίτης ίσως επιχειρήσει να διαμορφώσει ένα νέο imperium, αναδεικνύοντας μία γενιά νέων στελεχών, επιχείρησε να του βάλει φρένο, επιβάλλοντας τη λεγόμενη… «δυαρχία». Να εκλέξει δηλαδή τον Άκη Τσοχατζόπουλο στην προεδρία του ΠΑΣΟΚ, σε ένα σχήμα που ήταν φανερό πως αποσκοπούσε στην μετατροπή του Σημίτη σε «υπό εποπτεία» πρωθυπουργό, αλλά και σε έναν πρωθυπουργό «συγκεκριμένης και περιορισμένης χρήσης» – υπό την έννοια ότι τον ήθελαν να κερδίσει εκλογές για να διαχειριστούν οι ίδιοι κατά κύριο λόγο, την εξουσία. Και κυρίως να μην του επιτρέψουν να «αλλάξει» το κόμμα, διερύνοντάς το προς τα κεντροδεξιά (κυρίως) και προς τα κεντροαριστερά, όπως έκανε στη συνέχεια.
Μόνο που δεν υπολόγισαν ότι ο Σημίτης θα έφτανε τη σύγκρουση στα άκρα στο συνέδριο. Απειλώντας ότι θα παραιτούνταν από πρωθυπουργός εάν δεν εκλεγόταν και πρόεδρος.
Η κίνησή του αυτή αιφνιδίασε τους αντιπάλους του, οι οποίοι εξέλαβαν ως εκβιασμό την θέση.
Κάποιοι λένε ότι ήδη ο Σημίτης είχε εξασφαλίσει την πλειοψηφία του συνεδρίου από πριν και η απειλή ήταν εκ του ασφαλούς. Ακόμα και τούτη η θεωρία να ισχύει, ο τότε πρωθυπουργός δεν δίστασε να δείξει τις προθέσεις του – και να κάνει ως και επίδειξη δύναμης, εφόσον πράγματι είχε καταφέρει να εξασφαλίσει τον έλεγχο του συνεδρίου απέναντι σε έναν πανίσχυρο μηχανισμό.
Το πιθανότερο πάντως είναι πως τα πράγματα παίχτηκαν μέσα στο συνέδριο, ανεξάρτητα από τους όποιους υπολογισμούς των αντίπαλων επιτελείων υπήρχαν για τους συσχετισμούς. Και ο Σημίτης έδειξε, όπως και σε πολλές από τις κομβικές μέχρι τότε στιγμές στην πορεία του ΠΑΣΟΚ, ότι είχε και αποφασιστικότητα και καθαρή θέση.
Τι είχαν υποτιμήσει ίσως; Ότι ο Σημίτης είχε το πολιτικό βάρος και σθένος, την βαθύτερη στρατηγική σκέψη και την προσήλωση στην στρατηγική, ώστε να γνωρίζει τι ακριβώς ζητάει όταν διεκδικεί την ηγεσία. Και πως όταν έλεγε ότι ήταν συνιδρυτής του ΠΑΣΟΚ – έχοντας αντιδικτατορική δράση – το εννοούσε ακριβώς όπως το εξέφραζε: Δεν αναγνώριζε κανέναν άλλο περισσότερο από τον εαυτό του ως συνδημιουργό (και ιδιοκτήτη?) του Κινήματος. Ούτε καν τον Ανδρέα Παπανδρέου, πόσο μάλλον τους άλλους διεκδικητές της ηγεσίας εκείνο το ταραγμένο εξάμηνο του 1996.
