Τα κορίτσια αναγκάζονταν να παντρευτούν ακόμα και στα 10 έτη – ρεκόρ μητρικών θανάτων
Ο νέος νόμος και οι τιμωρίες που θα επιφέρει στους παραβάτες
Γυναίκες καταδικασμένες σε απόλυτη ένδεια και καταπίεση
Η Σιέρα Λεόνε εισήγαγε έναν νέο νόμο, ο οποίος ύστερα από χρόνια απαγορεύει τους γάμους ανήλικων παιδιών. Η τελετή ήταν πομπώδης και τη διοργάνωσε η Πρώτη Κυρία Fatima Bio στην πρωτεύουσα της χώρας Φρίταουν. Οι εκλεκτοί καλεσμένοι, συμπεριλαμβανομένων και των Πρώτων Κυριών των περιοχών Πράσινο Ακρωτήριο και Ναμίμπια, παρακολούθησαν τον σύζυγο της προαναφερθείσας, Πρόεδρο Julius Maada Bio, να υπογράφει τον νόμο της απαγόρευσης των γάμων ανηλίκων.
Οποιοδήποτε εμπλεκόμενο μέλος σε γάμο ανήλικου κοριτσιού ηλικίας κάτω των 18 ετών θα τιμωρείται πλέον με φυλάκιση τουλάχιστον 15 χρόνων ή/και πρόστιμο 4.000 δολαρίων.
Η Khadijatu Barrie, φοιτήτρια πανεπιστημίου, χαιρετίζει τον νόμο και εύχεται να είχε παρθεί νωρίτερα αυτή η λυτρωτική για χιλιάδες κορίτσια απόφαση, ώστε να είχαν γλιτώσει τα μικρότερα αδέρφια της, δήλωσε στο BBC. «Μακάρι αυτός ο νόμος να είχε περάσει νωρίτερα. Θα μπορούσαμε έστω να είχαμε σώσει τη μικρότερη αδερφή μας, τις φίλες μου, τις μικρές μου γειτόνισσες», είπε η 26χρονη φοιτήτρια Ανθρωπολογικών Σπουδών και Σπουδών Φύλου.
Αυστηρή πατριαρχία
Η Σιέρα Λεόνε είναι μια αυστηρή πατριαρχική κοινωνία, όπου είναι συνηθισμένο έως απαραίτητο το να παίρνει ο πατέρας – η κεφαλή της οικογένειας – όλες τις αποφάσεις ακόμα και για τη ζωή των μελών της. Για εκείνους δεν είναι παράξενο να δίνει ένας πατέρας την ανήλικη κόρη του σε εξαναγκαστικό γάμο.
Η Barrie αντιμετώπισε αυτή την κατάσταση σε ηλικία μόλις 10 ετών. Αντιστάθηκε σθεναρά με αποτέλεσμα να εκδιωχθεί βιαίως από το σπίτι της, αφού ο πατέρας της τη χτύπησε και έπειτα την αποκήρυξε. Μέσα στην ατυχία της είχε την τύχη να βρει δασκάλους που κάλυψαν τα έξοδα για τα δίδακτρά της στο σχολείο κι έτσι κατάφερε να το τελειώσει, ενώ μια υπάλληλος από την υπηρεσία του ΟΗΕ για τα παιδιά κάλυψε τη στέγασή της.
Δεν είναι όμως όλες τόσο τυχερές μέσα στην ατυχία τους. Όσες ζουν σε αγροτικές περιοχές δεν μπορούν τόσο εύκολα να παραβιάσουν αυτήν τη βίαιη παράδοση και οι κοινότητες δεν έχουν υποδεχτεί τον νέο νόμο με ανοιχτές αγκάλες, για να είμαστε ειλικρινείς. Μερικές, μάλιστα, δεν έχουν ιδέα για την ύπαρξή του. Δυστυχώς, από την παραδοχή ότι χρειάζεται ένας νέος νόμος μέχρι τη θέσπισή του και τελικά την απόλυτη εφαρμογή του, χρειάζονται πολλά χρόνια…
«Αν μπορούσατε όλοι να καταλάβετε τι καλό θα κάνετε στα παιδιά σας σε περίπτωση που εφαρμόσετε τον νόμο, θα βλέπατε τις προοπτικές που έχει αυτή η χώρα να γίνει καλύτερη», είπε η Barrie. Το υπουργείο Υγείας της χώρας εκτιμά πως το ένα τρίτο των κοριτσιών παντρεύονται πριν κλείσουν τα 18 – πολλά μάλιστα πολύ πριν κλείσουν τα 18 –, γεγονός που δίνει στη χώρα ένα αρνητικό ρεκόρ, από τα υψηλότερα στον κόσμο, μητρικών θανάτων.
Σύμφωνα με τον νόμο, οι εμπλεκόμενοι στον γάμο που αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης, πρόστιμο ή και τα δύο, είναι ο γαμπρός, οι γονείς της νύφης – παιδιού ή οι κηδεμόνες της. Η τιμωρία μπορεί να πλήξει ακόμα και τους παρευρεθέντες στον γάμο.
Μια προσωπική υπόθεση
Η Πρώτη Κυρία πρωτοστατεί στην εκστρατεία κατά της σεξουαλικής κακοποίησης των γυναικών και των παιδιών από τη στιγμή που ο σύζυγός της έγινε Πρόεδρος της χώρας πριν από έξι χρόνια. Κυνηγάει την πραγμάτωση αυτού του νομοσχεδίου πολλά χρόνια και πλέον έχει μπροστά της την τεράστια ευκαιρία να το εφαρμόσει.
Η Bio είπε στην εκπομπή του World Service Newshour πως το συγκεκριμένο νομοσχέδιο ήταν «ένα προσωπικό στοίχημα, μια προσωπική μάχη», καθώς και η ίδια παραλίγο να υποστεί την ίδια μοίρα με χιλιάδες άλλα ανήλικα κορίτσια και να παντρευτεί όταν ήταν πολύ μικρή. Ο γάμος της δεν πραγματοποιήθηκε επειδή ξέσπασε εμφύλιος, αλλά η εμπειρία και οι διαδικασίες των αρραβώνων έχουν χαραχτεί στο μυαλό της.
Χαρακτηριστικά δήλωσε: «Ο παιδικός γάμος είναι σαν να αφαιρείς το όνειρο ενός παιδιού και να το καταστρέφεις, να το ποδοπατάς προτού καν μάθουμε ποιο ήταν. Ακόμα κι από τη θέση όπου βρίσκομαι εξακολουθώ να θυμάμαι και να αναβιώνω αυτόν τον πόνο πολύ έντονα. Εξακολουθώ να μισώ την οικογένειά μου που προσπάθησε να με παντρέψει όταν ήμουν παιδί».
Η Πρώτη Κυρία αναφέρθηκε και στο μεγάλο ποσοστό θανάτων λόγω των γεννήσεων, αφού οι νέες μητέρες είναι στην κυριολεξία προ-έφηβες ή έφηβες. «Τα περισσότερα κορίτσια πεθαίνουν φρικτά, καθώς το σώμα τους δεν είναι ακόμα έτοιμο να φέρει νέα ζωή». Από τη στιγμή που οι βουλευτές επικύρωσαν τον νόμο με την ψήφο τους, δεν έχει παρθεί κανένα μέτρο, έστω σε επίπεδο τοπικό.
Γυναικεία χειραφέτηση
Στην τελετή ο Πρόεδρος Bio αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στη σημασία της γυναικείας ενδυνάμωσης και ελευθερίας επιλογών: «Το κίνητρο αυτού του νομοσχεδίου και η δέσμευση όλων μας είναι να βοηθήσουμε όσο μπορούμε στη χειραφέτηση και ενδυνάμωση των γυναικών και των κοριτσιών μας. Αυτός ο σκοπός είναι βαθιά ριζωμένος στο ταξίδι της προσωπικής μου ζωής».
Η οκτάχρονη κόρη του Προέδρου ήταν μεταξύ εκείνων που τον παρακολούθησαν να υπογράφει το εν λόγω νομοσχέδιο. Ο 60χρονος Bio αναφέρθηκε επίσης στην επίδραση που είχαν οι γυναίκες στην εξέλιξή του, καθώς είχε χάσει τον πατέρα του σε νεαρή ηλικία και τον μεγάλωσε η μητέρα του μαζί με τη φροντίδα της μεγαλύτερης αδελφής του: «Με υποστήριξαν και με ενθάρρυναν να κυνηγήσω τα όνειρά μου με όλη μου τη δύναμη και να κάνω πάντα το καλύτερο που μπορώ».
Επιπλέον αναγνώρισε και χαιρέτισε τη δέσμευση της συζύγου του να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών: «Μαζί έχουμε στόχο να οικοδομήσουμε μια Σιέρα Λεόνε ισχυρή, όπου οι γυναίκες έχουν πλέον τη δική τους πλατφόρμα, το δικό τους βήμα να αξιοποιήσουν και να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους και όχι να κλείνονται στο σπίτι από την παιδική τους ηλικία, αναλαμβάνοντας βαρύ φορτίο που δεν επιτρέπεται. Πάντα πίστευα ότι το μέλλον της Σιέρα Λεόνε είναι γυναικείο».
Στο τέλος της εκδήλωσης, η κυρία Bio ανέφερε στο BBC ότι ελπίζει αυτός ο νόμος να τερματίσει τον αέναο κύκλο «των παιδιών που δεν πάνε στο σχολείο να μορφωθούν, που δεν θα γνωρίσουν τι θα πει χειραφέτηση και ενδυνάμωση, που δεν θα έχουν καν την ευκαιρία να προσφέρουν κάτι στο έθνος τους».
Συμπλήρωσε ότι δεν υπάρχει απολύτως καμία δικαιολογία για τους θρησκευτικούς ή τους αυτοαποκαλούμενους παραδοσιακούς ηγέτες να υποστηρίξουν ότι δεν γνωρίζουν τον νόμο, καθώς η ίδια προσωπικά έκανε εκστρατεία «σε κάθε εκατοστό της Σιέρα Λεόνε τα τελευταία έξι χρόνια».
Οι ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα αντέδρασαν θετικά στον – έστω καθυστερημένο – νόμο και χαρακτήρισαν την απόφαση κρίσιμη. Το Γραφείο Αφρικανικών Υποθέσεων στις ΗΠΑ, μέσω της σελίδας του στο Χ, χαιρέτισε την ψήφιση του νομοσχεδίου λέγοντας ότι αποτελεί «σημαντικό ορόσημο όχι μόνο για την προστασία των κοριτσιών αλλά και για την ισχυρή προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Η μέχρι τώρα πραγματικότητα
Ο παιδικός γάμος είναι ένα βαθιά ριζωμένο έθιμο στη Σιέρα Λεόνε και ο νόμος, παρότι είναι ένα τεράστιο βήμα, δεν μπορεί να εφαρμοστεί απόλυτα, καθολικά και άμεσα. Η πρακτική αυτή έχει εκτεταμένες συνέπειες όχι μόνο για τα κορίτσια αλλά και για το μέλλον του έθνους αυτού συνολικά.
Σύμφωνα με τη UNICEF, η Σιέρα Λεόνε έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικών γάμων στον κόσμο. Το 30% των κοριτσιών παντρεύονται πριν από τα 18α γενέθλιά τους, με ένα ανησυχητικό ποσοστό που ανέρχεται στο 9% να παντρεύονται πριν από την ηλικία των 15 ετών. Αυτή η πρακτική είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στις αγροτικές περιοχές, όπου η φτώχεια, οι πολιτιστικοί κανόνες και η περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση επιδεινώνουν το πρόβλημα.
Οι αιτίες που γίνονται ακόμα και σήμερα γάμοι ανηλίκων είναι περίπλοκες και φυσικά αλληλένδετες. Από τους κυριότερους λόγους είναι η φτώχεια που αναγκάζει τις οικογένειες να παντρεύουν τις κόρες τους από μικρές, εξασφαλίζοντας έτσι οικονομικό κέρδος και μειώνουν τα… οικογενειακά βάρη.
Ταυτόχρονα υπάρχουν βαθιά ριζωμένες ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων, καθώς εκεί οι όροι ισότητα, χειραφέτηση, ενδυνάμωση έχουν αρχίσει τώρα να μπαίνουν στο λεξιλόγιο των ντόπιων. Τα κορίτσια θεωρούνται ιδιοκτησία του πατέρα τους, ένα οικονομικό ή περιουσιακό στοιχείο το οποίο ο άντρας της οικογένειας μπορεί να εκμεταλλευτεί κατά βούληση. Έτσι η πρακτική διαιωνίζεται παρά τα μέτρα.
Ένα επίσης τεράστιο πρόβλημα είναι οι βιασμοί παιδιών. Εάν από τους βιασμούς δε προκύψει και εγκυμοσύνη, ο γάμος για να σωθεί η τιμή της οικογένειας είναι μονόδρομος. Έτσι τα μικρά κορίτσια αναγκάζονται να παντρευτούν τους βιαστές τους και να κυοφορήσουν το παιδί τους.
Καταστροφικός απολογισμός
Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε ως προς το γιατί οι γάμοι ανηλίκων έχουν καταστροφικές συνέπειες. Τα κορίτσια αναγκάζονται να χάσουν την αθωότητά τους, την παιδική τους ηλικία και στερούνται κάθε δικαίωμα αυτοδιαχείρισης του σώματός τους. Φυσικά η ενδοοικογενειακή βία είναι κάτι αποδεκτό και οριακά δεν τιμωρείται ποτέ. Πολλά κορίτσια πεθαίνουν στη γέννα ή από σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις και, αν επιβιώσουν, είναι εγκλωβισμένες σε έναν κύκλο φτώχειας, καταπίεσης και βίας και τα παιδιά αυτών των παιδιών το ίδιο.
Οι συνέπειες
Μία από τις αμεσότερες συνέπειες του γάμου των ανηλίκων έρχεται να πλήξει τον χώρο της εκπαίδευσης. Τα κορίτσια δεν έχουν την ευκαιρία να φοιτήσουν στο γυμνάσιο, καθώς γίνονται σύζυγοι και μητέρες σε νεαρή ηλικία. Έτσι, αντί να έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες, ώστε στο μέλλον να γίνουν χρήσιμες στη χώρα τους, περιορίζονται στο να εκτελούν συζυγικές υποχρεώσεις.
Επιπλέον, ακόμα κι αν τους επιτρέψει ο σύζυγός τους να επιστρέψουν στο σχολείο – εξαιρετικά σπάνιο –, το στίγμα από την πρώιμη εγκυμοσύνη τους και φυσικά η ίδια η μητρότητα τις εμποδίζει πρακτικά. Αυτές οι γυναίκες είναι καταδικασμένες να ζουν στην απόλυτη ένδεια και στερούνται κάθε ευκαιρία να γλιτώσουν από τον εφιάλτη που τους έχει επιβληθεί.
Τα ήθη και τα έθιμα, οι κοινωνικοί κανόνες και οι πεποιθήσεις, η παράδοση είναι τρομερά σημαντικό να αμφισβητηθούν σε τέτοιες σημαντικές περιστάσεις, όπως είναι ο παιδικός γάμος. Η Σιέρα Λεόνε και ο Πρόεδρός της έχουν να κερδίσουν ένα τεράστιο στοίχημα, το οποίο μπορεί να πάρει πολλά χρόνια ακόμα μέχρι να γίνει πραγματικότητα.
Χρειάζεται ευαισθητοποίηση και ενημέρωση, χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα προστατευτικό περιβάλλον που θα αποτρέπει τους γάμους ανηλίκων και θα προλαβαίνει τις καταστροφικές συνέπειες αυτής της πρακτικής στην υγεία, στην ψυχολογία αλλά και στο μέλλον των κοριτσιών. Μπορεί στον δυτικό κόσμο να μη νοείται πως ένα κορίτσι θα παντρευτεί από την ηλικία των 10 και στα 11 της θα είναι ήδη μητέρα (αν επιβιώσει), όμως για τις αφρικανικές χώρες είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό.
Πρέπει να παρθούν αντισταθμιστικά μέτρα, ώστε να μην υπάρχει η ανάγκη να παντρευτούν τα κορίτσια μικρά εξαιτίας της φτώχειας. Η τιμωρία από μόνη της αποτελεί ισχνό κίνητρο. Σε τελική ανάλυση, η απαγόρευση των παιδικών γάμων δεν είναι μόνο μια ηθική επιταγή, αλλά και ένα κρίσιμο βήμα προς την οικοδόμηση μιας πιο δίκαιης, ισότιμης και ευημερούσας Σιέρα Λεόνε.
