Γράφει ο Ξενοφών Μπρουντζάκης
Εδώ και πολύ καιρό σκεφτόμουν να φτιάξω μιαν αντι-στήλη βιβλίου, όπου θα ρίσκαρα να προτείνω βιβλία εκτός επικαιρότητας. Με δυο λόγια, βιβλία που, ας το πούμε έτσι, έχουν σαφώς προτεραιότητα ως προς τη δοκιμασμένη τους αξία. Τελικά, έλαβα την απόφαση καθώς, όπως ανασυγκροτούσα τη βιβλιοθήκη μου, ανακάλυψα δύο μικρά βιβλιαράκια, δίπλα δίπλα, σχεδόν δίχως ράχη, «πνιγμένα» ανάμεσα σε ογκώδεις τόμους. «Η διαστροφή της ανάγνωσης» της Edith Wharton ήταν το πρώτο και το «Περί ανάγνωσης και βιβλίων» του Arthur Schopenhauer ήταν το δεύτερο.
Αμέσως τα άνοιξα και προσέτρεξα στις υπογραμμίσεις μου, που χρονολογούνται περίπου από το 2013-2014, όταν και διαβάστηκαν. Η απόφαση ελήφθη ακαριαία και η νέα στήλη θα ονομάζεται «Περί ανάγνωσης και βιβλίων», υπερφίαλο δάνειο από το έργο του Arthur Schopenhauer, «Parerga und Raralipomena», κεφάλαιο XXIV με τίτλο «Über Lesen und Bücher».
Και τα δύο αυτά βιβλία, εκτός των ξεχωριστών τους στοχασμών πάνω στην ιδιαίτερα σημαντική «τέχνη» της ανάγνωσης, θέτουν ζητήματα τα οποία παραμένουν εστίες προβληματισμού ώς τις μέρες μας.
Αν σκεφτεί κανείς ότι η ανάγνωση γενικά και άκριτα αποτελεί στις μέρες μας τεκμήριο ηθικής και πνευματικής υπεροχής, η άποψη της Edith Wharton μοιάζει σχεδόν αιρετική, παρότι ανήκει στον 19ο αιώνα. Έτσι ξεκινά επιθετικά. Να σημειώσουμε ότι η λέξη «διαστροφή» 5χρησιμοποιείται με την έννοια της εμμονής.
Η λεγόμενη «διάδοση της γνώσης», που συνήθως την κατατάσσουμε στην κατηγορία των σύγχρονων προόδων, μαζί με την κεντρική θέρμανση και την καθολική ψήφο, έχει συμπωματικά οδηγήσει στη γέννηση μιας νέας διαστροφής – της διαστροφής της ανάγνωσης.
«Το να διαβάζεις δεν είναι αρετή∙ το να διαβάζεις καλά όμως είναι τέχνη, μια τέχνη που μόνο ο γεννημένος αναγνώστης μπορεί να την κατακτήσει. Το χάρισμα της ανάγνωσης δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα ότι όλα τα φυσικά χαρίσματα χρειάζεται να καλλιεργούνται με εξάσκηση και πειθαρχία. Ωστόσο, αν δεν υπάρχει η εγγενής ικανότητα, η εξάσκηση θα πάει χαμένη. Η αυταπάτη του μηχανικού αναγνώστη είναι ότι νομίζει πως οι προθέσεις μπορούν να υποκαταστήσουν την ικανότητα».
Κάθε αναγνώστης κρύβει πίσω από την καλά καλυμμένη σεμνοτυφία του τη φιλοδοξία ενός εν δυνάμει συγγραφέα. Κι όπως ισχυρίζεται ο Arthur Schopenhauer στο «Περί ανάγνωσης και βιβλίων»:
«Αυτός είναι και ο μοναδικός τρόπος της ανάγνωσης, να αποτελέσει το προπαρασκευαστικό στάδιο της συγγραφής – με άλλα λόγια, να μας διδάξει πώς να χρησιμοποιούμε τα φυσικά μας χαρίσματα, υπό την προϋπόθεση ότι όντως διαθέτουμε».
Η Edith Wharton δεν αφήνει ασχολίαστη και την ελέω σοσιαλισμού υποχρέωση τού να εκφέρει κανείς την άποψή του:
«Η υποχρέωση να εκφέρει κανείς άποψη για κάθε βιβλίο που συζητιέται έχει οδηγήσει στην κατακριτέα, αλλά φυσική συνήθεια του δανεισμού απόψεων.
Οποιοσδήποτε συχνάζει σε μια παρέα μηχανικών αναγνωστών, εξοικειώνεται γρήγορα με τη σοσιαλιστική χρήση ορισμένων στερεοτύπων και με την ταχεία διαδικασία διάβρωσης και διαστρέβλωσης που υφίστανται οι πολυδανεισμένες απόψεις».
Μια άλλη ενδιαφέρουσα επίσης εκδοχή σχετικά με την αμοιβαιότητα γραφής και ανάγνωσης, όσον αφορά ειδικότερα τη λογοτεχνία, μας δίνει ένα από τα εξοχότερα πνεύματα της ευρωπαϊκής σκέψης, ο Arthur Schopenhauer:
«Όταν διαβάζουμε, κάποιος άλλος σκέφτεται για λογαριασμό μας∙ εμείς απλώς επαναλαμβάνουμε τις νοητικές διεργασίες του, όπως ένας μαθητής μαθαίνει να γράφει σκαλίζοντας με τη γραφίδα τα γράμματα που ο δάσκαλος έχει σχεδιάσει με το μολύβι. Έτσι και κατά την ανάγνωση, κάποιος άλλος αναλαμβάνει να μας απαλλάξει από το μεγαλύτερο μέρος της νοητικής δραστηριότητας. Να πώς εξηγείται η σημαντική ανακούφιση που νιώθουμε όταν αφήνουμε κατά μέρος τις σκέψεις που μας απασχολούν, για να αφοσιωθούμε σε ένα ανάγνωσμα».
Εγκαινιάζουμε τις προτεινόμενες αναγνώσεις μας με δύο εξαιρετικού ενδιαφέροντος τομίδια που κυκλοφόρησαν από τις εκλεκτές εκδόσεις Άγρα στη σειρά «Ο Άτακτος Λαγός», στην οποία κυκλοφορούν αποθησαυρισμένα σπάνια σύντομα κείμενα μοναδικής αξίας, συγγραφέων, ποιητών, στοχαστών που καταγίνονται με επίσης σπάνια θέματα υπό το πρίσμα εκείνης της ξεχωριστής ματιάς που ανατρέπει συνήθως τα αφομοιωμένα στερεότυπα. Και στα δυο τομίδια εξετάζεται η διαδικασία της ανάγνωσης από δύο πολύ ξεχωριστές όσο και διαφορετικές προσωπικότητες, όπως είναι η Edith Wharton (1862-1937) και ο Arthur Schopenhauer (1788-1860).
Info:
Edith Wharton
Η διαστροφή της ανάγνωσης
Μετάφραση: Ευαγγελία Ανδριτσάνου
Εκδόσεις: Άγρα
Σελ.: 32
Arthur Schopenhauer
Περί ανάγνωσης και βιβλίων
Η Τέχνη της αποχής από την Ανάγνωση
Μετάφραση: Γιάννης Καλιφατίδης
Εκδόσεις: Άγρα
Σελ.: 32
